50. Πορτρέτο του Βησσαρίωνα ως καρδινάλιου. Ο Βησσαρίων, σημαντικός λόγιος της εποχής του και μαθητής του Πλήθωνα, ζει για κάποιο διάστημα στον Μυστρά. Συμμετέχει στην Σύνοδο της Φεράρας-Φλωρεντίας (1438-39) ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας, με την ιδιότητά του Μητροπολίτη Νίκαιας, και υποστηρίζει την Ένωση των δύο Εκκλησιών. Αργότερα προσχωρεί στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και εκλέγεται καρδινάλιος. Στη Δύση αναδεικνύεται σε κορυφαίο εκπρόσωπο του ουμανισμού (ανθρωπισμού).

Ήδη από τα τέλη του 14ου αιώνα Βυζαντινοί λόγιοι επισκέπτονται τη δυτική Ευρώπη, κυρίως τα ιταλικά κρατίδια, και συχνά εγκαθίστανται εκεί, μεταφέροντας μαζί τους ελληνικά χειρόγραφα και κάνοντας προσιτά στους Λατίνους, τα αρχαία ελληνικά κείμενα από το πρωτότυπο. Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη σημασία έχει η δωρεά της εξαιρετικά πλούσιας βιβλιοθήκης του καρδινάλιου Βησσαρίωνα από τον ίδιο στη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου (Βενετία), η οποία και αποτέλεσε τον πυρήνα της γνωστής σήμερα Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.

Βυζαντινοί λόγιοι επανδρώνουν επίσης τα ιταλικά πανεπιστήμια, στα οποία δίνουν νέα πνοή και ώθηση. Η συρροή τους, μάλιστα, στη Δύση είναι ιδιαίτερα έντονη κατά τη διάρκεια του 15ου αι. και συμβαδίζει με την εμφάνιση και ανάπτυξη του κινήματος της δυτικής Αναγέννησης.