1. Εργοτάξιο της βυζαντινής εποχής.

Οι κτίστες είναι τεχνίτες απαραίτητοι στην κατασκευή κάθε οικοδομικού έργου. Στο Βυζάντιο σπάνια αναφέρονται με τα ονόματά τους στα κείμενα. Είναι οργανωμένοι σε συντεχνίες (συστήματα) όπως μαρτυρούν παλαιοχριστιανικές επιγραφές αλλά και υστεροβυζαντινά κείμενα. Επικεφαλής του κάθε συνεργείου είναι ο πρωτομαΐστωρ ή μαΐστωρ, ο οποίος καθοδηγεί τους εργάτες (μαθητάς, μισθίους ή μαθητάδες).

2. Δείγμα τοιχοποιίας: πλινθοπερίκλειστο σύστημα, Μυστράς.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία απαγορεύονται οι μετακινήσεις των συνεργείων αυτών. Σε εξαιρετικές, όμως, περιπτώσεις τεχνίτες ταξιδεύουν για να αναλάβουν ένα συγκεκριμένο έργο, κάποιες φορές έξω από τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην εκτέλεση ενός έργου παρεμβάλλονται μεταξύ των κτιστών και του εργοδότη πρόσωπα που ασχολούνται με την πληρωμή, τις προμήθειες των υλικών, αλλά και το συντονισμό των διαφόρων εργασιών στο εργοτάξιο. Για να προστατευτούν τόσο οι τεχνίτες όσο και οι εργοδότες, εκτός από ειδικές διατάξεις στη νομοθεσία, στο Επαρχικόν Βιβλίον (911 – 912), υπογράφονται και συμβόλαια, που καθορίζουν το μέγεθος, τον απαιτούμενο χρόνο και το κόστος του έργου.

Η έναρξη του έργου γίνεται με την εκσκαφή των θεμελίων και τον έλεγχο του υπεδάφους για την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων. Το κτίσιμο γίνεται από δύο οικοδόμους, από τους οποίους ο εμπειρότερος εργάζεται στην εξωτερική και ο άλλος στην εσωτερική πλευρά του κτηρίου, πατώντας σε ξύλινες σκαλωσιές. Οι υπουργοί (αλλιώς: προσχεράριοι, οπέραι), μεταφέρουν τα υλικά στους κτίστες, οι οποίοι, φορώντας κοντούς χιτώνες χωρίς μανίκια, ζωσμένους γύρω από τη μέση τους, χρησιμοποιούν διάφορα εργαλεία: το μυστρίον, το βαρύδιον, την τσάπα και την οικοδομική σφύρα.

3. Δείγμα τοιχοποιίας: κεραμοπλαστικός διάκοσμος, Μυστράς.

Οι αμοιβές των οικοδόμων και των ανειδίκευτων εργατών γενικά είναι χαμηλές, ενώ συχνά πληρώνονται και σε είδος (αλεύρι, αλάτι). Σε περίπτωση που ο χορηγός δεν μπορεί να καταβάλλει το συμφωνημένο ποσόν οι κτίστες καταφεύγουν σε βίαιες λύσεις, ενώ δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις που αν δεν λάβουν ένα τμήμα του ποσού αυτού δεν ξεκινούν καν την εκτέλεση του έργου.