Εκπαιδευτικοί στόχοι

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα:

να γνωρίσουν το φυσικό περιβάλλον της Λακωνίας,
να μελετήσουν τις αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπων,
να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του γεωγραφικού παράγοντα για τη διαμόρφωση της ιστορικής εξέλιξης του τόπου,
να αναγνωρίζουν ότι οι χάρτες είναι εργαλεία μελέτης του χώρου και να αποκωδικοποιούν τα σύμβολά τους,
να διακρίνουν τη διαφορά στα είδη χαρτών (ιστορικοί, πολιτικοί, εθνολογικοί, γεωμορφολογικοί, γενικοί κ.ά.) και να κατανοήσουν τις πληροφορίες που εμπεριέχονται σε αυτούς,
να προσανατολίζονται στο χώρο, με τη βοήθεια του χάρτη και της πυξίδας,
να αντιληφθούν την οργάνωση του χώρου της Λακωνίας κατά τη βυζαντινή εποχή, δηλαδή τη σχέση του Μυστρά με τους υπόλοιπους βυζαντινούς οικισμούς και
να αποκτήσουν αγάπη για τη χώρα και τον τόπο τους.

Διδακτική προσέγγιση

Η συγκεκριμένη ενότητα μπορεί να συσχετιστεί με το μάθημα της ιστορικής γεωγραφίας.

Αρχικά παρουσιάζουμε στοιχεία γεωγραφίας της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου, τοποθετούμε στο χώρο αυτό τα σημαντικότερα κάστρα και οικισμούς που εντοπίζονται στο Δεσποτάτο του Μορέως και εντάσσουμε την περιοχή στο ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (Βυζάντιο/Πελοπόννησος, Δεσποτάτο/Μυστράς/κάστρα και οικισμοί).

Ακολούθως, έχοντας οι μαθητές κατανοήσει τα στοιχεία που τους έχουμε παραθέσει και χρησιμοποιώντας ένα σύγχρονο χάρτη του νομού Λακωνίας, τους καλούμε να προσανατολιστούν και να τοποθετήσουν με βάση όσα γνωρίζουν από το μάθημα της ιστορίας τα βυζαντινά κάστρα της περιοχής (Μυστράς, Μονεμβασία, Γεράκι κ.ά.). Επίσης ο εκπαιδευτικός θα μπορούσε να δείξει και φωτογραφίες των κάστρων αυτών, που οι μαθητές θα τις αναγνωρίσουν και θα τις τοποθετήσουν στη σωστή θέση στο χάρτη. Προχωρώντας την έρευνά μας τους καλούμε να κάνουν μια μικρή διερεύνηση σχετικά με τη σημερινή κατάσταση διατήρησης των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων τους και γενικότερα για τη διαχείρισή τους ως στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσαν να αναζητηθούν στοιχεία ως προς την διαχείριση των οικισμών που δεν κατοικούνται πλέον, αλλά αποτελούν επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους (Μυστράς, Γεράκι κ.ά.), σε σχέση με άλλους στους οποίους η κατοίκηση υπήρξε συνεχής, διατηρώντας όμως παράλληλα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους (Μονεμβασία, Ναύπλιο κ.ά.)

Διευρύνοντας την έρευνά μας μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές να βρουν τα ζώα και τα φυτά που εντοπίζονται σήμερα στη Λακωνία, και να προσδιορίσουν ποια υπήρχαν ήδη στα βυζαντινά χρόνια και ποια εμφανίστηκαν αργότερα σε αυτή την περιοχή. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και με τα γεωργικά προϊόντα της περιοχής, αφού τα παρατηρήσουν σε ενδεχόμενη επίσκεψή τους σε αγροκτήματα της Λακωνίας ή στη λαϊκή αγορά. Παράλληλα θα διερευνήσουμε το χαρακτήρα της οικονομίας των πέριξ οικισμών (Μυστράς, Γεράκι, Μονεμβάσια κ.ά.) και τους τρόπους εξασφάλισης από τους κατοίκους της εποχής εκείνης των απαραίτητων οικονομικών πόρων για τη διαβίωσή τους, καθώς και τις αναλογίες που υπάρχουν με τη σύγχρονη κοινωνία.

Επιπλέον, με αφορμή την περιοχή της Λακωνίας, ο εκπαιδευτικός μπορεί να παρουσιάσει στα παιδιά τα διάφορα είδη χαρτών που υπάρχουν (γεωγραφικός, γεωλογικός, ιστορικός), και τις διαφορετικές πληροφορίες που αντλούμε από τον καθένα. Στη συνέχεια οι μαθητές τους μελετούν, καταγράφουν τις πληροφορίες που αυτοί τους παρέχουν και εντοπίζουν τις διαφορές τους.

Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας εντάσσεται και η επίσκεψη στην τάξη γεωγράφου και τοπογράφου, οι οποίοι εξηγούν στους μαθητές το αντικείμενο της δουλειάς τους και τις μεθόδους τους, καθώς και τα όργανα ή τα μηχανικά μέσα που χρησιμοποιούν. Συμπληρωματικά, θα μπορούσαν να δείξουν στους μαθητές τη χρήση της πυξίδας, τη σημασία της κλίμακας για τη δημιουργία ενός χάρτη, αλλά και τεχνικές εντοπισμού στίγματος μιας θέσης και προσδιορισμού γεωγραφικών συντεταγμένων (μέσω GPS και ηλεκτρονικών συστημάτων), ώστε να γίνει κατανοητή η δημιουργία και συμπλήρωση των διαφόρων χαρτών. Τα ίδια τα παιδιά στη συνέχεια θα μπορούσαν να υπολογίσουν αποστάσεις με τη βοήθεια κλίμακας και σε δεδομένο χαρτογραφικό υπόβαθρο (Πελοπόννησος, Λακωνία) να σχεδιάσουν υποθετικές διαδρομές, τις οποίες και θα σημειώσουν στο χάρτη, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα σύμβολα.

Προτεινόμενες δραστηριότητες

Οι μαθητές, με βάση όσα ήδη άκουσαν, συζητούν σχετικά με τους οικισμούς που αναπτύχθηκαν γύρω από αμυντικές κατασκευές (φρούρια, κάστρα). Με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού αλλά και τις γνώσεις που αποκόμισαν θα προσπαθήσουν να φανταστούν τους ανθρώπους που έμεναν εκεί, τα επαγγέλματα που ασκούσαν (γεωργοί, κτηνοτρόφοι). Στην περίπτωση των γεωργών θα προσπαθήσουν να μαντέψουν το είδος της καλλιέργειας με την οποία θα ασχολούνταν.

Κατά την επίσκεψη τους στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά καλούμε τους μαθητές να προσανατολιστούν στο χώρο με βάση σταθερά σημεία (κόγχες ιερών) και χρησιμοποιώντας το χάρτη να καθορίσουν συγκεκριμένες διαδρομές, τις οποίες και θα ακολουθήσουν.

Τα παιδιά επισκέπτονται τη λαϊκή αγορά και καταγράφουν τα είδη των προϊόντων που πωλούνται στους πάγκους. Από όσα είδαν και με βάση όσα έχουν ήδη συζητήσει στην τάξη μπορούν πλέον να κατανοήσουν ποια παράγονται συνέχεια στην περιοχή τους από τα βυζαντινά χρόνια και ποια έχουν εισαχθεί σε μεταγενέστερη εποχή στον ελλαδικό χώρο. Στο περιθώριο αυτής της δραστηριότητας καλούμε τους μαθητές να επισκεφθούν κοντινά αγροκτήματα, όπου καλλιεργούνται αυτά τα προϊόντα και να τα παρατηρήσουν από κοντά.

Διευρύνοντας την παραπάνω δραστηριότητα προτείνουμε στους μαθητές να αναζητήσουν βυζαντινές συνταγές και να προσπαθήσουν να τις μαγειρέψουν σπίτι τους παρατηρώντας παράλληλα τις ομοιότητες και τις διαφορές που υπάρχουν με αντίστοιχες σημερινές.

Τέλος, κατά την επίσκεψή τους σε ένα υπαίθριο χώρο τα παιδιά προσπαθούν με τη βοήθεια ενός γεωγράφου ή ενός τοπογράφου να μετρήσουν πραγματικές αποστάσεις και να δώσουν το στίγμα της θέσης τους. Μπορούν με τον τρόπο αυτό να προσδιορίσουν τη θέση του σχολείου τους, ενός μνημείου, ενός δημοσίου κτηρίου.

Υποστηρικτικό υλικό

Βιβλιογραφία

Κ. Αρμενόπουλος, Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος, Αθήνα 1971
Μ. Γιαλουράκη, Μυστράς - Μονεμβασία, εκδ. Αλκαίος, Αθήνα 1973
Ν. Καζαντζάκη, Ταξιδεύοντας, εκδ. Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1969
Π. Καλονάρος, Χρονικόν του Μορέως, Αθήνα 1966
Λακωνία Τόπος Εύφορος, Καλλιδενδρότατος και Καλλικαρπότατος, εκδ, Ιδιομορφή, Σπάρτη 2001
Λακωνία: Σπάρτη – Μυστράς – Μονεμβασία - Μάνη, εκδ. Explorer – Ιδιομορφή, Αθήνα 2005
Σπ. Λάμπρου, Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά, τ. 1-4, Αθήνα 1912-1934
Κ. Ουράνη, Ταξίδια-Ελλάδα, εκδ. Εστία, Αθήνα 1930
Ελ. Σταμπόγλη, Πρόσκληση σε γεύμα, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 1997
Ε. Τσελεμπί, Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671), Πελοπόννησος-Νησιά Ιονίου-Κρήτη- Νησιά Αιγαίου, Αθήνα 1994
Κώστα Ψυχογιού, Σπάρτη – Λακωνία - Μυστράς, οδηγός ιστορικών μνημείων, Αθήνα 1939
J. Koder, Ο κηπουρός και η καθημερινή κουζίνα στο Βυζάντιο, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1992

Έρευνα στο Internet