Εκπαιδευτικοί στόχοι

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα:

να κατανοήσουν την πολεοδομική οργάνωση της μεσαιωνικής πόλης και να γνωρίσουν τη θέση, τις λειτουργίες και τη χρήση των κτιρίων της,
να εντοπίσουν τους τύπους κτισμάτων που κατεξοχήν οικοδομούνται κατά τη βυζαντινή περίοδο,
να εντοπίσουν στοιχεία και αλλαγές που επέφερε η τουρκική κατάκτηση,
να κατανοήσουν το ρόλο που παίζει το φυσικό περιβάλλον στην επιλογή της θέσης ενός οικισμού,
να κατανοήσουν τη σχέση που υπάρχει μεταξύ φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και τη σημασία που έχει αυτό για τον άνθρωπο,
να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη σεβασμού και προστασίας του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος και να αναγνωρίσουν τη σημασία που έχει η ορθολογική διαχείριση του,
να αντιληφθούν τις διαφορές και τις ομοιότητες μιας μεσαιωνικής και μιας σύγχρονης πόλης,
να γνωρίσουν τη χρήση κατόψεων και τοπογραφικών διαγραμμάτων και να μάθουν να τα τοποθετούν στο χώρο.

Διδακτική προσέγγιση

Η συγκεκριμένη ενότητα μπορεί να συσχετιστεί με την ιστορική γεωγραφία. Στη θεματική αυτή θα γίνει μια παρουσίαση από το δάσκαλο των ιστορικών και των αρχαιολογικών δεδομένων, από τα οποία αντλούμε τα στοιχεία που αφορούν στην οργάνωση και τις λειτουργίες μιας βυζαντινής πόλης. Επισημαίνουμε κατ’ αρχήν τη θέση που χτίστηκε η καστροπολιτεία του Μυστρά. Καλούμε τα παιδιά να διερευνήσουν τους λόγους που επιλέχτηκε ο συγκεκριμένος λόφος και τους σκοπούς που εξυπηρετούσε η επιλογή αυτή (ασφάλεια, φυσικό οχυρό, ύπαρξη ζωτικού χώρου κ.ά.). Εξετάζουμε το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον και βοηθάμε τους μαθητές να εντοπίσουν στοιχεία που συντέλεσαν στην ανάπτυξη της πόλης (καλλιεργήσιμη γη, άφθονα νερά, οικοδομικά υλικά κ.ά.). Στη συνέχεια διερευνούμε τα στοιχεία που συγκεντρώνει ο Μυστράς: οχύρωση, αστικές οικίες, διοικητικά κέντρα, εκκλησιαστικά μνημεία, ρυμοτομία, πολεοδομική οργάνωση κ.ά. Τα αναλύουμε το καθένα ξεχωριστά, ενώ παράλληλα μπορούμε να κάνουμε αναγωγές σε προγενέστερες ή μεταγενέστερες του βυζαντινού Μυστρά εποχές, ώστε να διαπιστώσουν τα παιδιά τις ομοιότητες και τις διαφορές που υπάρχουν.

Μπορούμε να αναζητήσουμε ανάλογα παραδείγματα στις γειτονικές προς το σχολείο περιοχές και μετά από έρευνα των μαθητών να πραγματοποιηθεί στην τάξη μια παρουσίαση των αποτελεσμάτων, σε συσχετισμό πιθανόν με την καστροπολιτεία του Μυστρά. Η παρουσίαση αυτή θα μπορούσε να τεκμηριώνεται και από το ανάλογο φωτογραφικό ή σχεδιαστικό υλικό. Τα θέματα που καλούμε τους μαθητές να διερευνήσουν είναι:

ένα κάστρο της περιοχής τους και τα μνημεία που διασώζει στο εσωτερικό του, καθώς και η κατάσταση διατήρησής τους,
τα παραδοσιακά σπίτια, ο τρόπος κατασκευής τους και τα μέρη που τα αποτελούν,
ένα παλαιό μοναστήρι, που λειτουργεί μέχρι σήμερα,
μια σύγχρονη πόλη και τα στοιχεία που συγκεντρώνει, καθώς και οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή της συγκεκριμένης θέσης και στην ίδρυσή της (π.χ. Σπάρτη),
η ρυμοτομία ενός παραδοσιακού οικισμού ή της περιοχής όπου κατοικούν,
οι διάφοροι τρόποι προμήθειας και αποθήκευσης του νερού, ώστε να καλύπτουν οι άνθρωποι τις ανάγκες τους καθόλη τη διάρκεια του χρόνου κ.ά.

Επίσης, με αφορμή ένα κάστρο της περιοχής τους ή ένα παραδοσιακό οικισμό θα μπορούσαν τα παιδιά να γράψουν μια φανταστική ιστορία που εκτυλίσσεται μέσα ή αφορά σε αυτό (ένας ξένος επισκέπτεται το κάστρο ή τον οικισμό την εποχή της ακμής του και περιγράφει τι βλέπει/ η πορεία μιας λιτανείας μέσα στους δρόμους του οικισμού/ πώς θα έβλεπε το κάστρο από έξω ένας ξένος στρατιώτης κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας και τι συναισθήματα θα του δημιουργούνταν κ.ά.).

Τέλος, συνδέοντας την ενότητα της πόλης με το μάθημα των καλλιτεχνικών, θα μπορούσαμε να παροτρύνουμε τους μαθητές να κατασκευάσουν τη μακέτα ενός μνημείου ή ενός συνόλου κτισμάτων, χρησιμοποιώντας απλά υλικά (πλαστελίνη, πηλός, σπιρτόκουτα, σπίρτα, οδοντογλυφίδες κ.ά.).

Προτεινόμενες δραστηριότητες

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν με ποικίλους τρόπους μια επίσκεψή τους στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά ή σε άλλους ανάλογους χώρους.

Κατά την επίσκεψή μας στον Μυστρά βοηθάμε τους μαθητές να ανακαλύψουν μόνοι τους τα διάφορα χαρακτηριστικά που εντοπίζονται σε αυτόν και συναποτελούν την πολιτεία. Χωρίζουμε τα παιδιά σε ομάδες, η καθεμία από τις οποίες θα μελετήσει ένα συγκεκριμένο μνημείο ή τμήμα της πόλης: μία βυζαντινή οικία, ένα ναό, μια πύλη της πόλης, ένα τμήμα του τείχους, έναν πύργο, ένα καλντερίμι κ.ά. Η κάθε ομάδα, με βασικά εργαλεία της μια μετροταινία και ένα σημειωματάριο, θα παρατηρεί το αντικείμενο της μελέτης της, θα μετράει τις διαστάσεις του, θα καταγράφει τα επιμέρους στοιχεία που συγκεντρώνει, θα το περιγράφει και θα το σχεδιάζει, εάν υπάρχει η δυνατότητα. Στη συνέχεια θα παρουσιάζει την εργασία της στις υπόλοιπες σε συνδυασμό με μια μικρή ξενάγηση.

Μια δεύτερη δραστηριότητα που μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στο χώρο είναι ένα παιχνίδι εξερεύνησης με τη βοήθεια ενός τοπογραφικού διαγράμματος και μιας πυξίδας.

Επίσης οι σχολικές ομάδες μπορούν να παρακολουθήσουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πραγματοποιούνται από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στους αρχαιολογικούς χώρους του Μυστρά και του Κάστρου Μονεμβασίας: «Εξερευνώντας τον Μυστρά», «Στον Μυστρά τον καιρό των Παλαιολόγων», και «Μονεμβασία, περί κτισμάτων συνέχεια…». Ανάλογα προγράμματα πραγματοποιούνται και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία και μπορούν να αναζητηθούν μέσα από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.

Υποστηρικτικό υλικό

Βιβλιογραφία

Κ. Αρμενόπουλος, Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος, Αθήνα 1971
Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μυστράς, εκδ. Έσπερος, Αθήνα 2003
Π. Χ. Δούκας, Η Σπάρτη διά μέσου των αιώνων, 1922
Δ. Ευγενίδου, Κάστρα της Μακεδονίας και Θράκης, Αθήνα 1997
Η Σπάρτη ανάμεσα σε τρεις αιώνες, 1834-2002 , (επιμ.) Φ. Λάδης, Σπάρτη 2002
Χ. Α. Καλλιγά, Η Βυζαντινή Μονεμβάσια και οι πηγές της ιστορίας της, Αθήνα 2003
Π. Καλονάρος (εκδ.), Χρονικόν του Μορέως, Αθήνα 1966
Ε. Καρποδίνη-Δημητριάδη, Κάστρα της Πελοποννήσου, εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1990
Φ. Κουκουλές, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ. 1-5, Αθήνα 1944-1950
Μονεμβάσια. Αντικείμενα-Περιβάλλον-Ιστορία. Η Αρχαιολογική Συλλογή , Αθήνα 2001
Χ. Μπούρας, Κατοικίες και οικισμοί στη βυζαντινή Ελλάδα, Οικισμοί στην Ελλάδα, επιμ. Ορ. Δουμάνη - P. Oliver, Αθήνα 1974, σ. 30-52
Α. Ορλάνδος, Ταπαλάτια και τα σπίτια του Μυστρά, Αθήναι 2000
Β. Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου, Περίγραμμα βυζαντινών οικοδομικών περιορισμών, Θεσσαλονίκη 1998
Μ. Χατζηδάκης, Μυστράς. Η Μεσαιωνική πολιτεία και το Κάστρο, Αθήνα 2005
Η Πολιτεία του Μυστρά, Μυστράς Αύγουστος 2001 - Ιανουάριος 2002, Κατάλογος έκθεσης Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ημέρες στο Βυζάντιο, Υπουργείο Πολιτισμού, 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αθήνα 2001
St. Runciman, Μυστράς, μτφ. Π. Κορρέ, Τζ. Καπατσώρη, Αθήνα 1986
St. Sinos, Mistras, Reallexikon zur byzantinischen Kunst, B. V, Stuttgart 1999, σ. 380-518
D. Zakythinos, Le Despotat grec de Morée, Ι-ΙΙ, London 1973

Έρευνα στο Ίντερνετ

www.culture.gr (ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, στην οποία εμπεριέχονται όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πραγματοποιούνται από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, καθώς και το διαθέσιμο εκπαιδευτικό υλικό)
www.ypepth.gr (ιστοσελίδα του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων)
www.hellenichistory.gr (ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Eλληνισμού)
www.english-heritage.org.uk (ιστοσελίδα του English Heritage της Μεγάλης Βρετανίας)
www.benaki.gr (ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη)

Παρακολούθηση εκπαιδευτικών βιντεοταινιών

Μυστράς (Υπουργείο Πολιτισμού/Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων)
Μυστράς (Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη)

Εκπαιδευτικά CD-ROM

ΣΟΦΙΑ. Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Τέχνης (Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη)
Portraits of Byzantium. Faces and Aspects of Byzantine Culture (Lambrakis Research Foundation)

Εκπαιδευτικό επιτραπέζιο παιχνίδι

Μυζηθράς, παιχνίδι σε μια καστροπολιτεία, ΥΠ.ΠΟ./Δ.Β.Μ.Μ.-5η Ε.Β.Α., Αθήνα 2001