Εκπαιδευτικοί στόχοι

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα:

να προσεγγίσουν τη βυζαντινή τέχνη γενικά και να κατανοήσουν τη σχέση της με την χριστιανική θρησκεία,
να κατανοήσουν τις βασικές αρχές της βυζαντινής τέχνης (υπερβατικός χαρακτήρας, ιδεατός κόσμος, ο ναός αποτελεί μικρογραφία του σύμπαντος), που αντανακλούν τις δογματικές αλήθειες και
να αντιληφθούν την κοσμική πλευρά της βυζαντινής τέχνης.

Διδακτική προσέγγιση

Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει στους μαθητές τις διάφορες μορφές της καλλιτεχνικής παραγωγής που ανέπτυξε ο βυζαντινός πολιτισμός, όπως αυτές αντανακλώνται στην καστροπολιτεία του Μυστρά, ιδιαίτερα με την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Αρχικά παρουσιάζει τα γενικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης και στη συνέχεια επικεντρώνει στους επιμέρους τομείς, όπως αναφέρθηκαν.

Ακολούθως, καλούμε τους μαθητές να συμμετάσχουν σε σχετικές με το διδακτικό αντικείμενο δραστηριότητες. Αρχικά επιλέγουμε τον τομέα που θα μας απασχολήσει και αναλύουμε τα χαρακτηριστικά του.

Για τη ζωγραφική προτρέπουμε τους μαθητές να επιλέξουν μια τοιχογραφία και να προσπαθήσουν να την περιγράψουν με βάση όλα όσα έχουν διδαχθεί και παράλληλα τους παρουσιάζουμε την τεχνική της εντοίχιας ζωγραφικής, όπως την παραδίδει η βυζαντινή παράδοση. Στη συνέχεια ετοιμάζουμε ένα μικρό εργαστήριο και προσπαθούμε να κάνουμε πράξη μια από τις δραστηριότητες του βυζαντινού ζωγράφου: την κατασκευή και χρήση του ανθίβολου. Με σύγχρονα υλικά, τα παιδιά θα κατασκευάσουν ένα ανθίβολο, θα σχηματίσουν τη μορφή που θέλουν και τελικά θα την αποτυπώσουν χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα υλικά σε χαρτί ή και σε άλλη επιφάνεια. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να προσκληθεί ένας αγιογράφος στην τάξη και να μιλήσει για την τέχνη του.

Στον τομέα της αρχιτεκτονικής, χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες εργασίας και τους προτρέπουμε να επισκεφθούν ναούς της περιοχής τους, να αναγνωρίσουν τον αρχιτεκτονικό τύπο στον οποίο ανήκουν, να διακρίνουν τα επιμέρους στοιχεία τους (τρούλους, καμάρες, φουρνικά, τόξα κ.ά.) και να παρατηρήσουν τον αρχιτεκτονικό τους διάκοσμο (κεραμοπλαστικός διάκοσμος, κίονες, ανάγλυφα, τέμπλο, εικόνες κ.ά.). Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί και με τη μελέτη της γλυπτικής. Αφού συγκεντρώσουν τα απαιτούμενα για την μελέτη τους στοιχεία και με τη βοήθεια της βιβλιογραφίας, αναλαμβάνουν την παρουσίαση της εργασίας τους στην τάξη.

Σε ένα επόμενο στάδιο τα παιδιά θα μπορούσαν να αποτυπώσουν τις εντυπώσεις-ανακαλύψεις τους στο χαρτί είτε με τη μορφή κειμένου, είτε με τη ζωγραφική (με διαφορετικές τεχνικές: χρώμα, κολλάζ κ.ά.). Σε διαθεματικό μαθησιακό επίπεδο μπορούν να ανακατέψουν χρώματα ανάλογα με τα συναισθήματα που τους προξένησαν τα μνημεία που τους απασχόλησαν, και να κατασκευάσουν σχήματα, για να δείξουν την εντύπωση που αποκόμισαν από αυτά, καθώς και να αναπαραστήσουν το ναό ή και τα στοιχεία του (καμάρες, τρούλο, διάκοσμο, τοιχογραφίες, γλυπτά) με διαφορετικά υλικά (διαφορετικά είδη-ποιότητες χαρτιού, ξυλαράκια, πλαστελίνη, ύφασμα).

Τέλος, αφού οι μαθητές έχουν ασχοληθεί αρκετά με την ενότητα της τέχνης και βοηθούμενοι, ίσως, και από μια επίσκεψη στον Μυστρά θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε ένα παιχνίδι, στο οποίο θα συνοψίζονται όλα όσα έμαθαν. Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες. Η κάθε ομάδα επιλέγει μια καρτέλα με ένα συγκεκριμένο θέμα που αφορά σε κάποια μορφή τέχνης: μια τοιχογραφία, ένα γλυπτό, ένα ναό, ένα κτήριο κοσμικού χαρακτήρα, μια μικρογραφία χειρογράφου. Στη συνέχεια, αφού το μελετήσουν για λίγο και συγκεντρώσουν τα απαιτούμενα στοιχεία θα παρουσιάσουν το θέμα τους στους συμμαθητές τους. Στο πλαίσιο αυτό κάθε ομάδα θα μπορούσε να προκαλέσει τις υπόλοιπες να ανακαλύψουν τι κρύβει η καρτέλα της μέσα από ένα παιχνίδι με αινίγματα ή παντομίμα: η ομάδα δίνει αποσπασματικά στοιχεία στους υπόλοιπους έως ότου μαντέψουν το θέμα που παριστάνεται στην καρτέλα της. Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να δηλωθεί από την αρχή το είδος του ζητούμενου αντικειμένου, π.χ. τοιχογραφία, γλυπτό, ναός.

Υποστηρικτικό υλικό

Γενική Βιβλιογραφία

Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Βυζαντινές Τοιχογραφίες, Ελληνική Τέχνη, Αθήνα 1995
Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μυστράς, εκδ. Έσπερος, Αθήνα 2003
Μ. Βασιλάκη, Από τον «ανώνυμο» βυζαντινό καλλιτέχνη στον «επώνυμο» κρητικό ζωγράφο του 15ου αιώνα, Το πορτραίτο του καλλιτέχνη στο Βυζάντιο, Ηράκλειο 1997
Π. Βοκοτόπουλου, Βυζαντινές Εικόνες, Ελληνική Τέχνη, Αθήνα 1995
Βυζαντινά εφυαλωμένα κεραμικά. Η τέχνη των εγχάρακτων, Θεσσαλονίκη 1999
Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, Αθήνα 1986
Η Βυζαντινή Τέχνη, τέχνη Ευρωπαϊκή, Αθήνα 1964
Γ. Γαλάβαρης, Ζωγραφική Βυζαντινών Χειρογράφων,Ελληνική Τέχνη, Αθήνα 1995
Γ. Γαλάβαρης, Το βυζαντινό εικονογραφημένο χειρόγραφο, Προσφορά του καλλιτέχνη στο Θεό, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν, Αθήνα 1994
Ελ. Δεληγιάννη-Δωρή, Επιβίωση της βυζαντινής και νέες μορφές της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1993
Το ένδυμα μιας βυζαντινής πριγκίπισσας. Αρχαιολογικά υφάσματα από την Αγία Σοφία του Μυστρά, Génève 2000
Θησαυροί και Κειμήλια Μουσείου Εκκλησιαστικής Τέχνης της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης, Σπάρτη 1998
Σ. Καλοπίση-Βέρτη, «Οι ζωγράφοι στην ύστερη βυζαντινή κοινωνία. Η μαρτυρία των επιγραφών», Το πορτραίτο του καλλιτέχνη στο Βυζάντιο, Ηράκλειο 1997
6.000 Χρόνια Παράδοση. Το Ελληνικό Κόσμημα, Αθήνα 1997
Φ. Κουκουλές, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, τ. Α΄-Ε΄, Αθήνα 1944-1950
Χρ. Μαλτέζου, Το Δεσποτάτο του Μορέως (1262-1463), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Θ΄, Αθήναι 1980, σ. 282–291
Δ. Σοφιανός, Οι βυζαντινοί άγιοι του Ελλαδικού χώρου μέσα από τις πηγές και τα κείμενα, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1993
Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Πρόοδος» και «Συντήρηση» στο πεδίο της Εκκλησιαστικής και Θρησκευτικής Ζωγραφικής, Η περίπτωση του 18 ου αιώνα, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1993
Μ. Χατζηδάκης, Μυστράς. Η Μεσαιωνική Πολιτεία και τα Κάστρο, Αθήνα 2005
Η Πολιτεία του Μυστρά, Μυστράς Αύγουστος 2001 - Ιανουάριος 2002, Κατάλογος έκθεσης Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ημέρες στο Βυζάντιο, Υπουργείο Πολιτισμού, 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αθήνα 2001

Έρευνα σε Internet

www.culture.gr (ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, στην οποία περιέχονται όλες οι σχετικές δραστηριότητες και υπάρχουν σύνδεσμοι προς όλα τα Μουσεία και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων)
www.ypepth.gr (ιστοσελίδα του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, όπου μπορούν να αναζητηθούν οι φάκελοι του «Προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ. Εκπαίδευση και Πολιτισμός» που αφορούν στο Βυζάντιο)
www.hellenichistory.gr (ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, με σχετικές πληροφορίες)
www.benaki.gr (ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη, με σχετικές πληροφορίες και εκπαιδευτικές δραστηριότητες)
bav.Vatican.va (ιστοσελίδα της Βατικανής Βιβλιοθήκης, όπου σώζονται μικρογραφίες χειρογράφων)
marciana.venezia.sbn.it (ιστοσελίδα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, στη Βενετία, όπου σώζονται μικρογραφίες χειρογράφων)
www.bodley.ox.ac.uk (ιστοσελίδα της Βοδλιανής Βιβλιοθήκης, στην Οξφόρδη, όπου σώζονται μικρογραφίες χειρογράφων)
www.bne.es (ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ισπανίας, στη Μαδρίτη, όπου σώζονται μικρογραφίες χειρογράφων)
www.bnf.fr (ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, στο Παρίσι, όπου σώζονται μικρογραφίες χειρογράφων)
www.ascsa.edu.gr/gennadius/ (ιστοσελίδα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, στην Αθήνα όπου σώζονται έγγραφα και μικρογραφίες χειρογράφων)
www.ec-patr.gr (ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στην Κωνσταντινούπολη)
www.artehistoria.com (ιστοσελίδα με στοιχεία ιστορίας και τέχνης)

Παρακολούθηση εκπαιδευτικών βιντεοταινιών

Μυστράς (Υπουργείο Πολιτισμού/Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων)
Μυστράς (Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη)

Εκπαιδευτικά CD-ROM

ΣΟΦΙΑ. Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Τέχνης (Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη)
Portraits of Byzantium. Faces and Aspects of Byzantine Culture (Lambrakis Research Foundation)

Εκπαιδευτικό επιτραπέζιο παιχνίδι

Μυζηθράς, παιχνίδι σε μια καστροπολιτεία, ΥΠ.ΠΟ./Δ.Β.Μ.Μ.-5η Ε.Β.Α., Αθήνα 2001