Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα και η μεγαλύτερη πόλη της χώρας που συγκεντρώνει το 40% και ο πλέον του πληθυσμού της Ελλάδας. Είναι μία πόλη που μέσα στην ιστορική πορεία της περιβλήθηκε από την αίγλη της κοιτίδας του Πολιτισμού και της Δημοκρατίας. Η ιστορική αυτή πορεία έχει αφήσει στην Αθήνα σημαντικότατα μνημεία, ζωντανούς μάρτυρες του πολιτισμού όλων των περιόδων της ζωής της.
Ο πολιτισμικός χώρος της Αθήνας που τον συνθέτουν οι αρχαιολογικοί της χώροι, τα βυζαντινά μνημεία, τα νεοκλασικά κτίρια, μαζί με τη φύση και το τοπίο της αποτελούν μια μοναδική κληρονομιά, έναν ανεξάντλητο πλούτο για την ανάπτυξη της πόλης. Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία κάθε ιστορικής περιόδου συγκεντρώνονται σε μεγαλύτερη πυκνότητα στο ιστορικό κέντρο της πόλης, είτε σε μεγάλα σύνολα όπως είναι κυρίως τα αρχαία μνημεία (Ακρόπολη και Νότια Κλιτύς της Ακρόπολης, Αρχαία Αγορά, Ρωμαϊκή Αγορά, Κεραμεικός, Ακαδημία Πλάτωνος) και τα νεώτερα, είτε ως σύνολα (περιοχές Πλάκας, Ψυρρή, Θησείο, Γκάζι), είτε σε μεμονωμένα μνημεία διάσπαρτα στον πολεοδομικό ιστό της πόλης, κυρίως αρχαιολογικοί χώροι που προήλθαν από μεμονωμένες ανασκαφές (περιοχή Πλάκας) και Βυζαντινά Μεταβυζαντινά και Νεώτερα Μνημεία.
Η περιοχή με τα περισσότερα μεμονωμένα μνημεία και σύνολα οριοθετείται σε μια έκταση με κέντρο την Ακρόπολη, που ξεκινάει από το Παναθηναϊκό Στάδιο, αγκαλιάζει την Ακρόπολη και φτάνει στην Ακαδημία Πλάτωνος. Μέσα στην ζώνη αυτή υπάρχουν περιοχές με έντονο ιστορικό, αρχαιολογικό, αρχιτεκτονικό, πολεοδομικό, μνημειακό, και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Τέτοιες είναι: η Ακαδημία Πλάτωνος, το Δημόσιο Σήμα, η Ιερά Οδός, το Θησείο, ο Κεραμεικός, η περιοχή του Ψυρρή, η Αρχαία Αγορά, η Ρωμαϊκή Αγορά, η Πλατεία Μοναστηρακίου, η Πλάκα, τα Αναφιώτικα, ο Λόφος Μουσών (Φιλοπάππου, Πνύκα, Αστεροσκοπείο), η Ακρόπολη και τα μνημεία της, ο χώρος Μακρυγιάννη, όπου προβλέπεται το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, το Ολυμπιείο, ο Αρδηττός και το Παναθηναϊκό στάδιο, το Ζάππειο και η περιοχή του Πολιτιστικού Κέντρου.
Σήμερα, παρά τις προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς οι αρχαιολογικοί χώροι της Αθήνας είναι κατακερματισμένοι, ασύνδετοι μεταξύ τους και ανένταχτοι στην καθημερινή ζωή. Τα μνημεία βρίσκονται απομονωμένα και δεν συσχετίζονται πάντα ενεργά με τον πολεοδομικό και μνημειακό τους περίγυρο, με συνέπεια να διακόπτεται η ιστορική συνέχεια της πόλης στη συνείδηση όσων βιώνουν τη πόλη αυτή, είτε ως κάτοικοι, καθημερινοί περιπατητές και επισκέπτες των περιοχών αυτών, είτε ως ξένοι τουρίστες. Στους τελευταίους, η παρουσίαση των μνημείων είναι αποσπασματική και θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται στην επίσκεψη της Ακρόπολης.
Η σημερινή κατάσταση υπαγορεύει την αναγκαιότητα υλοποίησης ενός σημαντικού έργου πνοής για την Αθήνα: τη συνένωση των αρχαιολογικών χώρων που υπάρχουν στο κέντρο της πόλης σε ένα ενιαίο λειτουργικό και αντιληπτό σύνολο, ένα αρχαιολογικό πάρκο, μέσα στο οποίο τα μνημεία και τα σύνολα θα κατέχουν τη θέση που υπαγορεύει η ανάδειξή τους, η αναβάθμιση της αισθητικής και διδακτικής τους αξίας και η προβολή της ιστορικής συνέχειας της πόλης. Η δημιουργία πόλων έλξης για τους Αθηναίους, με την ταυτόχρονη εξασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής, σ' ένα αναβαθμισμένο πολιτιστικά, αισθητικά, περιβαλλοντικά και λειτουργικά χώρο, θα προβάλει την ιστορική φυσιογνωμία της Αθήνας. Παράλληλα ο επισκέπτης της περιοχής θα έχει μια περισσότερο ολοκληρωμένη εικόνα της διαχρονικής εξέλιξης της πόλης και ταυτόχρονα ένα χώρο αναβαθμισμένο που θα του προσφέρει την δυνατότητα μιας μεγαλύτερης χρονικά επίσκεψης, άνετης, ευχάριστης, και πληρέστερα ενημερωτικής.
Η Μελίνα Μερκούρη διέβλεψε ότι το παραγωγικό κεφάλαιο της Αθήνας είναι η πολιτισμική της κληρονομιά και, στηριγμένη πάνω σ' αυτή, η σύγχρονη πολιτιστική της παραγωγή. Έτσι ξεκίνησε από το 1985 το πρόγραμμα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, που αποτελούσε επί δεκαετίες το όραμα πολλών αρχιτεκτόνων, ένα όραμα ζωής με έργα πνοής για την Αθήνα.
Η έκταση της περιοχής της μελέτης είναι περίπου 7.000 στρέμματα και αναπτύσσεται σε ένα μήκος γύρω στα 4.000 μέτρα. Ολόκληρη η περιοχή αυτή υφίσταται μια κατάτμηση από σημαντικές οδικές αρτηρίες που αποτελούν στην ουσία ιστορικά και πολιτιστικά φράγματα. Χώροι και μνημεία ενταγμένα στο ιστορικό κέντρο της πόλης που αποτελεί σήμερα την αιχμή του περιβαλλοντικού προβλήματος υποβαθμίζονται καθημερινά μέσα σε μια περιοχή που κύρια χαρακτηριστικά της είναι το νέφος, το κυκλοφοριακό πρόβλημα και η έλλειψη ελεύθερων και πρασίνων χώρων και η σημαντική υποβάθμιση των ίδιων και του περιβάλλοντος χώρου τους.
Με την επέμβαση αυτή εφαρμόζονται οι σύγχρονες αξίες προστασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς, με την προστασία και ανάδειξη των μνημείων και συνόλων κάθε κατηγορίας και χρονολόγησης. Όλα τα μνημεία είναι σεβαστά, σε αντίθεση με τις αρχές που επικράτησαν στα πρώτα μετά την απελευθέρωση χρόνια, όπου η εξαφάνιση πολλών μνημείων της βυζαντινής ή νεωτέρων περιόδων υπήρξε το τίμημα της ανάδειξης των αρχαίων μνημείων (π.χ. περίπτωση Αρχαίας και Ρωμαϊκής Αγοράς, Βιβλιοθήκης Αδριανού κ.α. )
Συνολικά, σύμφωνα με τους στόχους του προγράμματος, η ζώνη της ενοποίησης θα αποτελεί τμήμα ευρύτερου δικτύου, το οποίο θα έχει ως επίκεντρο τους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά θα περιλαμβάνει επίσης τους σημαντικότερους χώρους πρασίνου της Αθήνας. Οι αρχαιολογικοί χώροι θα συνδεθούν οργανικά με κοινόχρηστους και ελεύθερους χώρους, κοινωφελείς εγκαταστάσεις, χώρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυχής. Η περιοχή θα συσχετισθεί με διαδρομές καθημερινής χρήσης από τους Αθηναίους σε συνδυασμό με τις λειτουργίες του εμπορικού κέντρου, και θα συνδεθεί με υπάρχουσες και προβλεπόμενες πολιτιστικές λειτουργίες. Με τα μέτρα που θα ληφθούν για την παρέμβαση αυτή θα αποδοθεί στους κατοίκους της Αθήνας ένα αρχαιολογικό πάρκο μήκους 4 χλμ. και έκτασης 7.000 στρεμμάτων, ένα αισθητικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά αναβαθμισμένο Ιστορικό Κέντρο, δημιουργώντας έτσι μια όαση ζωής και πολιτισμού σε μια ανθρώπινη πόλη.
Το επίπεδο προσέγγισης, κυμαίνεται μεταξύ ρυθμιστικού και πολεοδομικής μελέτης. Περιλαμβάνει, δηλαδή, γενικές προτάσεις στρατηγικής, αλλά παράλληλα φθάνει σε αρκετά λεπτομερειακές προτάσεις, σε συγκεκριμένους τομείς.
Για την πραγματοποίηση του προγράμματος αυτού συστάθηκε το 1993 στο Υπουργείο Πολιτισμού το Γραφείο Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας με αποκλειστικό αντικείμενο την εξυπηρέτηση της άρτιας εκπόνησης των μελετών ενοποίησης.
