Η περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος διατηρεί το πανάρχαιο όνομά της, το οποίο μαρτυράται στο λίθινο Όρο της Ακαδημίας, τυχαίο κατά χώραν εύρημα κοντά στην κύρια είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.
Η Ακαδημία αναφέρεται στις πηγές ως Ιερό Άλσος, ως τόπος λατρείας θεών (του Ηφαίστου, του Προμηθέα, της Αθηνάς και του Ποσειδώνα), ως Τέμενος των Σεμνών Θεών (Ερινύων), ως Γυμνάσιο, ως Ιπποδρόμιο. Είναι ο τόπος που εκτυλίχθηκε το Σοφόκλειο δράμα του Οιδίποδα και λειτούργησε η Πλατωνική σχολή.
Η νεώτερη έρευνα ασχολήθηκε από τα τέλη του 19ου αι. με την αινιγματική τοπογραφία της αρχαίας Ακαδημίας και προσπάθησε να κινηθεί ανάμεσα σε παρεφθαρμένα τοπωνύμια και ασαφείς πληροφορίες αρχαίων γεωγράφων και ιστορικών. Αυτή η, κυρίως φιλολογική, ενασχόληση επιστέφθηκε από τις έρευνες πεδίου του Π. Καστριώτη στις αρχές του αιώνα, στο λόφο του Ιππίου Κολωνού. Ο Καστριώτης ερεύνησε στο λόφο, οδηγούμενος εκεί από τα τυχαία ευρήματα στο «κτήμα Βλάχου», το οποίο για πολλές δεκαετίες θεωρείτο από αθηναϊκούς ακαδημαϊκούς κύκλους ότι ταυτιζόταν με το χώρο της Αρχαίας Ακαδημίας-Τεμένους.
Ο Π.Ζ. Αριστόφρων το 1929, με το όραμα της αποκάλυψης της αρχαίας Ακαδημίας διεξήγαγε μια πολύχρονη έρευνα που απέδωσε την πλειονότητα των σήμερα ορατών αρχαίων μνημείων, το στην πλειοψηφία τους συνδέθηκαν με την Πλατωνική Ακαδημία. (Παλαίστρα Γυμνασίου, «Τετράγωνο Περιστύλιο» και «Αγοστός»). Οι εκτάσεις που ερευνήθηκαν αποτέλεσαν τον πυρήνα του σημερινού αρχαιολογικού χώρου. Μέρος της περιουσίας του Αριστόφρονος κληροδοτήθηκε στην Ακαδημία Αθηνών, για τη συνέχιση των ανασκαφών.
Από το 1957 έως το 1963 ο Φ. Σταυρόπουλος διεξήγαγε στην περιοχή ανασκαφές, αποκαλύπτοντας την «Οικία του Ακαδήμου», την «Ιερά Οικία» και το «Ιππάρχου Τειχίο».
Με το Έργο «Δημιουργία μουσειακών αποθηκών και ενοποίηση τμημάτων του Αρχαιολογικού Χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος» που εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ το 2011, η ΕΦΑ Αθηνών (πρώην Γ΄ΕΠΚΑ), επέλυσε κάποια σημαντικά προβλήματα δεκαετιών, ως προς την προστασία μιας ζώνης μνημείων, απελευθέρωσε δομημένο τμήμα του Χώρου και διαμόρφωσε μια σειρά υποδομών φύλαξης αρχαιοτήτων.
- Απελευθερώθηκε επιφάνεια τεσσάρων στρεμμάτων εντός του αρχαιολογικού χώρου με την κατεδάφιση συγκροτήματος παλαιών κτηρίων, τα οποία χρησιμοποιούνταν ως αρχαιολογικές αποθήκες όπου φυλασσόταν ανασκαφικό υλικό από την Ακαδημία Πλάτωνος, αλλά και από ολόκληρη την Αθήνα.
- Κατασκευάστηκε νέα αποθήκη, μουσειακού χαρακτήρα, με τη δυνατότητα πραγματοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
- Το αρχαιολογικό υλικό που φυλασσόταν στις παλαιές αποθήκες μεταφέρθηκε σε υπάρχοντες και νέους χώρους που διαμορφώθηκαν και εξοπλίστηκαν με νέες υλικοτεχνικές υποδομές και στέγαστρα προστασίας των αρχαιοτήτων. Προηγήθηκε η τεκμηρίωση του συνόλου του φυλασσόμενου αρχαιολογικού υλικού, η λήψη μέτρων συντήρησης όπου κρίθηκε αναγκαίο και η τελική καταγραφή του.
- Υλοποιήθηκε σειρά επεμβάσεων στην περιοχή των μνημείων της γεωμετρικής «Ιεράς Οικίας» και της «Οικίας του Ακαδήμου» της πρώϊμης Εποχής του Χαλκού, τα οποία είχαν καταπονηθεί από τη μακροχρόνια έκθεση στις καιρικές συνθήκες και δεν ήταν προσβάσιμα στον επισκέπτη. Προκειμένου να επιλυθεί το πρόβλημα της συσσώρευσης υδάτων στον περιβάλλοντα χώρο των μνημείων εφαρμόστηκε μελέτη αποστράγγισης ομβρίων που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου. Η "Ιερά Οικία" καταχώθηκε, προκειμένου να περισωθούν οι πλίνθινοι τοίχοι του κτηρίου, οι οποίοι είχαν υποστεί ανεπανόρθωτες φθορές εξαιτίας κατααστροφικής πλημμύρας, το 1961. Στην τελική επιφάνεια αποδόθηκε η κάτοψη του μνημείου με νεώτερα υλικά, ώστε να είναι αναγνώσιμο από τον επισκέπτη. Το παλαιό στέγαστρο προστασίας των δύο μνημείων αντικαταστάθηκε από νέο, το οποίο προστατεύει την "Οικία του Ακαδήμου".
Ο περιβάλλων χώρος των μνημείων αναδιαμορφώθηκε με μικρής κλίμακας επεμβάσεις, με σκοπό την αισθητική ανάδειξη και τη βελτίωση της πρόσβασης των επισκεπτών.
- Τέλος, στο ελεύθερο από κτήρια τμήμα του αρχαιολογικού χώρου κατασκευάστηκε μεταλλικό περίπτερο με ενημερωτικό υλικό που προέρχεται από τις ανασκαφές στην Ακαδημία και λειτουργεί ως "πυξίδα" για τον επισκέπτη που επιθυμεί να περιηγηθεί στα μνημεία.
Χρηματοδότες: Δημόσιοι πόροι, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης
