Στην επέτειο των εκατό ετών από την λήξη του A’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γαλλία έχει ξεσπάσει ένας πολιτισμικός πόλεμος, που αφορά την απόδοση τιμών του γάλλου Προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν στον στρατάρχη ήρωα του A’ Παγκοσμίου Πολέμου Φιλίπ Πεταίν, ο οποίος όμως στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατέληξε να μετατραπεί σε εθνικό μειοδότη και επικεφαλής της κυβέρνησης του Βισύ.
Ήταν ο Πρώτoς Παγκόσμιος Πόλεμος ένας «πόλεμος για τον πολιτισμό», όπως αναφέρει ο γνωστός δημοσιογράφος Ρόμπερτ Φισκ ότι έγραφαν τα μετάλλια τιμής στους στρατιώτες, ένα από τα οποία ανακάλυψε στο συρτάρι του πατέρα του όταν αυτός πέθανε; Και τι σήμαινε στην πραγματικότητα «πόλεμος για τον πολιτισμό»; Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος άνοιξε τις πύλες της κολάσεως για την Ευρώπη, αφήνοντας εκατομμύρια κατεστραμμένες ζωές και την υποθήκη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Αλλά, την εποχή εκείνη πράγματι όλοι έλεγαν ότι είναι ο πόλεμος του πολιτισμού. Οι Γάλλοι πολεμούσαν για τον πολιτισμό εναντίον της γερμανικής βαρβαρότητας, και οι Γερμανοί εναντίον της ρωσικής βαρβαρότητας. Όλοι πολεμούσαν για τον πολιτισμό. Κι αν ακούγεται παράδοξο, τότε και αργότερα, όλοι οι πόλεμοι της αποικιοκρατίας, αλλά και οι σύγχρονοι πόλεμοι, θεωρήθηκαν πόλεμοι για τον πολιτισμό.
Πέραν όμως της πολεμικής προπαγάνδας, που τότε δεν ήταν απλώς προπαγάνδα αλλά ηγεμονική αντίληψη στα ευρωπαϊκά έθνη, και όσο κι αν ακούγεται αταίριαστο, συχνά οι πόλεμοι έχουν κινητοποιήσει το φαντασιακό των ανθρώπων, έχουν εγείρει έντονα συναισθήματα, τα οποία αναζήτησαν διέξοδο μέσα από την τέχνη. Έχουν ακόμη προκαλέσει βαθιές αλλαγές στην καθημερινότητα και τις καθημερινές πολιτισμικές πρακτικές.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ακριβώς ένας τέτοιος πόλεμος. Πόλεμος που συνεπήρε ολόκληρες τις κοινωνίες, πόλεμος που σταδιακά θεωρήθηκε πόλεμος των εθνών που γεννήθηκαν μέσα από τη δίνη του, πόλεμος που τελειώνοντας άφησε την Ευρώπη βαθιά τραυματισμένη και εκατομμύρια ζωές κατεστραμμένες. Η τέχνη στη διάρκεια του πολέμου έγινε βαθιά προπαγανδιστική και επηρέασε με καθοριστικό τρόπο την εξέλιξή του. Αλλά, αυτό που επηρέασε το τοπίο της τέχνης και του πολιτισμού, όσο προχωρούσε ο πόλεμος και στη διάρκεια του μεσοπολέμου, ήταν το ασύλληπτο με τε δεδομένα της εποχής τραύμα που προκάλεσε η βαθιά αδικία πάνω στην οποία στηρίχθηκε η απολύτως εύθραυστη ειρήνη, η σταδιακή συνειδητοποίηση ότι η ειρήνη δεν θα ήταν παρά μια προσωρινή ανάπαυλα μέχρι ο κόσμος να αιματοκυλιστεί ξανά. Καθολική απόρριψη του παλιού και θυμωμένη αναζήτηση του νέου.
Γερμανικός Εξπρεσιονισμός, Φουτουρισμός, Ντανταϊσμός, Κονστρουκτιβισμός, Σουρεαλισμός, οι «Πρωτοπορίες» ήταν ρεύματα που είτε γεννήθηκαν μέσα στον πόλεμο είτε συναντήθηκαν μαζί του και έλαβαν νέα πνοή. Συνθέτουν το τοπίο μέσα στο οποίο αποτυπώνονται με ποικίλες εκφραστικές μορφές οι αγωνίες, η αναζήτηση διεξόδου και τα αδιέξοδα της εποχής. Και όλα αυτά σε μια κοινωνία που άλλαζε γοργά, τόσο σε ότι αφορούσε την ανθρωπογεωγραφία της όσο και το υλικό πλαίσιό της. Ο πόλεμος δημιούργησε μια νέα τεχνολογία διακυβέρνησης, παρακολούθησης, επιτήρησης, πειθάρχησης και τιμωρίας. Αλλά, δημιούργησε και μαζικές, ριζοσπαστικές αμφισβητήσεις. Στη σύντομη περίοδο που ακολούθησε τον πόλεμο τέθηκαν σε αμφισβήτηση τα πάντα. Οι συμβάσεις για το τι είναι τέχνη τέθηκαν σε επαναδιαπραγμάτευση, όπως εξάλλου και οι σχέση της τέχνης με την κοινωνία και του καλλιτέχνη με το κοινό του. To πολιτισμικό πλαίσιο που γεννήθηκε από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ένα πεδίο πλούσιο, με εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο στις επιμέρους εκφάνσεις του όσο και στην ολότητά του, στις πολλαπλές συνδέσεις των πολιτισμικών πρακτικών με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική συγκυρία, που εύχομαι να αναδειχτούν από το συνέδριό σας.
Σας εύχομαι καλή επιτυχία και παραγωγικές ιδέες, ώστε έναν αιώνα μετά το τέλος του πολέμου να ακούσουμε νέες προσεγγίσεις και να αντλήσουμε νέες ερμηνείες.
***
Η τοποθέτηση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Μυρσίνης Ζορμπά έγινε στο διεθνές συνέδριο «The Birth of the Contemporary Europe: World War I, Music and the Arts», στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
