Το τοπικό διαμέρισμα της Αχλάδας βρίσκεται 22χλμ ΒΑ της Φλώρινας. Από το 1936 στα Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας γίνεται εντατική εξόρυξη λιγνίτη από την ομώνυμη εταιρεία. Κατανοώντας τη σημασία της εξόρυξης λιγνίτη και τις επιτακτικές ανάγκες επέκτασης του ορυχείου, το 2010 η τότε ΚΘ΄ΕΠΚΑ συνυπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με την εταιρία για την εποπτεία των εκσκαφικών εργασιών και τη διενέργεια στρωματογραφικού ελέγχου στην περιοχή ‘Κάτω Αχλάδα’ όπου δραστηριοποιούνταν η Εταιρία, καθώς η περιοχή της Αχλάδας, όπως και των γειτονικών οικισμών (Μελίτης και Σκοπού), ήταν γνωστά στην Υπηρεσία από το Βυζαντινό κάστρο της Σέτινας, τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, καθώς και την περισυλλογή πολλών ενεπίγραφων επίτύμβιων στηλών των ρωμαϊκών χρόνων που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο.
Στη θέση Γιουρούκι, εντοπίστηκαν επιφανειακά στοιχεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Πραγματοποιήθηκαν συστηματικές διερευνητικές τομές, οι οποίες αποκάλυψαν έναν αγωγό από πηλοσωλήνες συνολικού σωζόμενου μήκους 26μ., που υδροδοτούσε υδρόμυλο, τα θεμέλια και οι μυλόπετρες του οποίου βρέθηκαν 210μ. ΝΔ του αγωγού. Δίπλα στον υδρόμυλο εντοπίστηκαν θεμέλια μεγάλου κτίσματος. Η ποσότητα κεραμικής, τα σιδερένια καρφιά και ένα νόμισμα που συγκεντρώθηκαν χρονολογήθηκαν στη μέση και όψιμη περίοδο της τουρκοκρατίας.
Από τον Ιανουάριο του 2014 το ενδιαφέρον της εταιρείας μετατοπίστηκε στον Νότιο Τομέα, περιοχή του οικισμού «Αχλάδας», όπου εντοπίστηκαν αρχαιότητες και νεκροταφεία. Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν:
α) αποσπασματικά σωζόμενα δάπεδα κατασκευασμένα από πηλό με καύσεις κατά διαστήματα και οικιστικά κατάλοιπα λασπόκτιστων τοίχων. Από την ανασκαφή τους προήλθαν αγγεία,οστά ζώων,σιδερένια εργαλεία, χάλκινα νομίσματα και εφυαλωμένη κεραμική των μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών χρόνων. Κύριο χαρακτηριστικό του ανασκαφικού χώρου αποτελούσαν οι 287 απορριμματικοί λάκκοι που περιείχαν ταφές ανθρώπων, αλόγων και κυρίως όστρακα και οστά μικρών ζώων. Το εκτεταμένο πλίνθινο δάπεδο, η πληθώρα των αποθετών και τα κινητά ευρήματα, υποδηλώνουν την ύπαρξη οικισμού των μέσων και ύστερων βυζαντινών χρόνων κατασκευασμένου από υλικά χωρίς αντοχή στο χρόνο πάνω στο δρόμο που οδηγεί από την κοιλάδα της Φλώρινας στο κάστρο της Σέτινας.
β) νεκροταφείο της μέσης και κατώτερης τάξης των μέσων και ύστερων βυζαντινών χρόνων με 64 ταφές συνολικά. Οι περισσότερες ταφές ήταν κιβωτιόσχημες και λιγότερες απλές λακκοειδείς και στην πλειοψηφία τους ακτέριστες.
γ) νεκροταφείο αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Η ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη, ωστόσο τα πρώτα δείγματα είναι εντυπωσιακά και αντιπροσωπευτικά για την προφιλίππεια Λυγκηστίδα. Τα έθιμα ταφής είναι κοινά με άλλες θέσεις αυτής της περιόδου στη Μακεδονία, όπως τη Σίνδο, τις Αιγές, το Αρχοντικό, την Αιανή. Συγκεντρώθηκαν χάλκινα κοσμήματα, όπως πόρπες, περόνες, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, βραχιόλια, χρυσά επιστόμια, χρυσά σκουλαρίκια κ.α. Βρέθηκαν επίσης πολλά σιδερένια ξίφη, μαχαίρια και αιχμές δοράτων.Τα αγγεία είναι επείσακτα ή προέρχονται από τοπικά εργαστήρια. Βρέθηκαν κανθαροειδείς κοτύλες, πρόχοι, κορινθιακοί αρύβαλλοι, εξάλειπτρα και αττικά μελαμβαφή αγγεία, όπως σκυφίδια, σκύφοι τύπου bolsal, κάνθαροι, αρυβαλλοειδή ληκύθια. Από τις πρώτες εκτιμήσεις διακρίνεται ένα εύρος ένταξης του νεκροταφείου από τον 6ο-4οαι.π.Χ
Χρηματοδότης: Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας
