Διπλή χαρά η απόδοση του μνημείου και της εκκλησίας τον Δεκαπενταύγουστο
H Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, την Πέμπτη 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, παρέστη στα εγκαίνια του ανακαινισμένου Ιερού Ναού της Μεγάλης Παναγίας στη Σαμαρίνα, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Γρεβενών κ. Δαβίδ, παρουσία του Περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας, Γιώργου Αμανατίδη.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου ή Μεγάλη Παναγιά στη Σαμαρίνα αποτελεί τον μητροπολιτικό ναό του οικισμού και ανεγέρθηκε το 1816, σύμφωνα με λιθανάγλυφη επιγραφή που σώζεται στο περιθύρωμα της νότιας εισόδου. Πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με πολύπλευρη εξωτερικά αψίδα ιερού, υπερυψωμένο διώροφο νάρθηκα-γυναικωνίτη και ανοιχτή στοά στη δυτική και νότια πλευρά, ενώ το ανατολικό τμήμα της νότιας στοάς διαμορφώνεται σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που σώζεται πάνω από το υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, η ιστόρηση του Ναού ολοκληρώθηκε στις 30 Ιουλίου 1829 από τους Σαμαριναίους ζωγράφους Χρήστο και Αντώνιο Παπαϊωάννου. Στη νοτιοδυτική πλευρά του Ναού σώζεται τριώροφο κωδωνοστάσιο του 1876. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του μνημείου αποτελεί μεγάλο πεύκο, το οποίο φύεται στην κόγχη του ιερού από το 1850 περίπου.
Η Υπουργός Πολιτισμού, δήλωσε:
«Χάρη στη δουλειά που συντελέστηκε από όλους τους συνεργάτες στο ΥΠΠΟ, στις διευθύνσεις -πρωτίστως στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, στη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων και στην Εφορεία Γρεβενών- τους αναδόχους, τους συντηρητές, τους εργάτες, τους αρχαιολόγους έγινε πραγματικότητα η μεταμόρφωση της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγίας.
Από το 2016 μέχρι και πριν από λίγο καιρό η εκκλησία ήταν ένα εργοτάξιο, καθώς το κέλυφός της είχε πληγεί, ιδιαίτερα από γεωλογικά και σεισμικά φαινόμενα. Σήμερα έχουμε μια εντελώς άλλη εικόνα, η οποία, όμως, δεν απέχει πολύ από την αρχική της.
Οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, με ιδιαίτερο σεβασμό, απέδωσαν και αποκατέστησαν την εκκλησία, έτσι όπως ήταν, όταν δημιουργήθηκε. Συγχρόνως, όμως, η έρευνα της Εφορείας Γρεβενών απέδειξε ότι κάτω από αυτή την εκκλησία, υπήρχε μία πρωιμώτερη. Έτσι μπορούμε να δικαιολογήσουμε και διάφορα αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα οποία σε άλλη περίπτωση θα μας ξένιζαν. Το χαρακτηριστικό αυτής της εκκλησίας είναι τα χρώματα, η ζωντάνια της, ο πλούτος της, ο οποίος μαρτυρά τον πλούτο της κοινότητας αυτής όταν τον δημιούργησε.
Για το ΥΠΠΟ, την αρχαιολογική υπηρεσία, όλους εμάς, η απόδοση ενός μνημείου στην τοπική κοινωνία είναι μια μέρα μεγάλης χαράς, πολύ περισσότερο όταν η απόδοση της Μεγάλης Παναγίας γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, της πάνσεπτης μορφής της Ορθοδοξίας, που έχει συνδυαστεί με τον Ελληνισμό, το Έθνος.
Το ΥΠΠΟ, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη στενή συνεργασία με την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας εκτέλεσε αυτό το έργο, όπως και πολλά άλλα μεγάλα έργα, τα οποία εκτελούνται σε όλη την Ελλάδα σήμερα.
Στο πρόσωπο του σημερινού Περιφερειάρχη, Γιώργου Αμανατίδη, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους προκατόχους του και τις υπηρεσίες της Περιφέρειας, ιδιαίτερα τη Διαχειριστική Αρχή για την άριστη συνεργασία μας. Χρόνια Πολλά σε όλους!»
Ο Ναός παρουσίαζε σοβαρές βλάβες στον φέροντα οργανισμό του που προέκυψαν από τις καθιζήσεις, τη στροφή και μετατόπιση των επιμέρους συστημάτων του, ιδίως στην περιοχή του ιερού.
Στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020 και 2021-2027 υλοποιήθηκε, σε δύο φάσεις, το έργο αποκατάστασης και αντισεισμικής προστασίας του Ιερού Ναού, συνολικού προϋπολογισμού 3.182.561,79 ευρώ. Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν εργασίες δομικής αποκατάστασης και ενίσχυσης του Ναού, διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου του, συντήρησης στις τοιχογραφίες, στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ναού και του παρεκκλησίου, καθώς και στα λοιπά ξύλινα, λίθινα και μεταλλικά διακοσμητικά στοιχεία του Ναού.
Η ανασκαφική έρευνα απέδωσε κινητά ευρήματα όπως εφυαλωμένη και αβαφή κεραμική της μεταβυζαντινής περιόδου, έξεργους κοσμημένους φωτοστέφανους, σπαράγματα τοιχογραφικού διακόσμου, όπου εντοπίζονται και τμήματα επιγραφών με αναφορά στη Θεοτόκο και λιγοστά γυάλινα θραύσματα.
Με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα, διαπιστώνεται η ύπαρξη προγενέστερου ναού. Τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφικής έρευνας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών εντοπίζονται στον κυρίως ναό. Πρόκειται για τους δύο τοίχους πάνω στους οποίους εδράζονται οι κιονοστοιχίες του υφιστάμενου ναού της Μεγάλης Παναγιάς. Η ανεύρεση σπαραγμάτων τοιχογραφιών in situ στις εσωτερικές πλευρές των τοίχων, αλλά και διάσπαρτων στο ανασκαφικό στρώμα, με μορφές αγίων και επιγραφές αναφερόμενες στην Παναγία, οδηγούν εύλογα στο συμπέρασμα ότι τα αρχιτεκτονικά αυτά κατάλοιπα ανήκουν σε προγενέστερο και μάλιστα τοιχογραφημένο ναό. Ο ναός αυτός διαιρείται σε νάρθηκα, κυρίως ναό και Ιερό. Είναι σαφώς μικρότερος σε διαστάσεις από τον υφιστάμενο ναό της Μεγάλης Παναγιάς και θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον 18ο ή και νωρίτερα στον 17ο αιώνα βάσει της παλαιογραφίας των επιγραφών και της τεχνοτροπίας των σωζόμενων μορφών αγίων.
Στην τελετή εγκαινίων παρίσταντο, ο Υφυπουργός Εσωτερικών Τομέα Μακεδονίας και Θράκης, Κωνσταντίνος Γκιουλέκας, η Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Αλεξάνδρα Σδούκου, ο Περιφερειάρχης Ηπείρου, Αλέξανδρος Καχριμάνης, ο Βουλευτής Γρεβενών, Αθανάσιος Σταυρόπουλος, ο Βουλευτής Θεσσαλονίκης, Στράτος Σιμόπουλος, ο Δήμαρχος Γρεβενών, Κυριάκος Ταταρίδης, ο Διευθυντής Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του ΥΠΠΟ, Θέμης Βλαχούλης, η Προϊσταμένη Τμήματος Έργων της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Έφη Χοραφά και τα στελέχη της ίδιας διεύθυνσης, Στέλλα Παπαθανασίου και Ευαγγελία Λούπου, καθώς και η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών, Σοφία Δημάκη.
