Η ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος και της μοναδικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας της Λέρου, αποτέλεσε το αντικείμενο ερευνητικού προγράμματος, το οποίο ανέθεσε, το 2021, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τα αποτελέσματα του προγράμματος, το στρατηγικό σχέδιο μαζί με τον οδικό χάρτη για την υλοποίηση των όσων προβλέπονται, παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση στην Εθνική Πινακοθήκη από τους καθηγητές Παναγιώτη Τουρνικιώτη, Ελένη Μαϊστρου και Βασίλη Κολώνα, οι οποίοι διηύθυναν το πρόγραμμα, σε συνεργασία με την Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών Έργων του ΥΠΠΟΑ Αμαλία Ανδρουλιδάκη, παρουσία της Υπουργού Λίνας Μενδώνη, του Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου Γιώργου Χατζημάρκου και του Δημάρχου Λέρου Μιχάλη Κόλια. Παρευρέθηκαν, επίσης, οι βουλευτές Δωδεκανήσου Βασίλης Υψηλάντης και Γιάννης Παππάς.
Όπως ανέφερε στον χαιρετισμό της η Λίνα Μενδώνη, «Από τον Σεπτέμβριο του 2019, αποφασίσαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού να αναπτύξουμε μια πολιτική που συνδέεται με τον ιστορικό τουρισμό και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των περιοχών της πατρίδας μας, που αποτέλεσαν πεδία μαχών των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, στη βάση μιας βιώσιμης διαχείρισης και προοπτικής. Στην προσπάθεια αυτή συνεργαζόμαστε με τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας και Τουρισμού.
Η Λέρος, η οποία επιπλέον των ανωτέρω, καθώς το νησί και η θάλασσά του αποτέλεσαν πεδία μαχών, διαθέτει μια εντελώς μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, αποτελεί ιδανικό τόπο για την πιλοτική εφαρμογή αυτής της πολιτικής.
Η Λέρος στο σύνολό της και ειδικότερα οι οικισμοί στο Λακκί και στα Λέπιδα, αποτελούν μια πρόκληση για ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο μικρής κλίμακας, που μπορεί να συνδυάζει την ανάδειξη της πολιτισμικής και ιστορικής παράδοσης και φυσιογνωμίας του νησιού με καινοτόμες δράσεις, που να μπορούν να εξασφαλίσουν την οικονομική ανάπτυξη των νησιωτών με βάση τις αρχές της βιωσιμότητας και της αειφορίας. Στόχος μας είναι να διασώσουμε αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά και να τα αναδείξουμε ενθαρρύνοντας τον ποιοτικό και τον ειδικό τουρισμό. Η πολιτισμική κληρονομιά του νησιού πρέπει να διατηρηθεί ζωντανή ως μέρος του ευρύτερου αναπτυξιακού σχεδιασμού, με στόχο την προσέλκυση του ενδιαφέροντος του επισκέπτη και την αναγέννηση της τοπικής παραγωγικής διαδικασίας. Τον Σεπτέμβριο του 2020 με κλιμάκιο του ΥΠΠΟΑ, με τον Δήμαρχο και τοπικούς παράγοντες, περπατήσαμε στο νησί, πέρα από τους οικισμούς, στο Λακκί και στα Λέπιδα, όπου αποτυπώνονται χαρακτηριστικά δείγματα της ιταλικής ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής, και είδαμε πολλά ακόμη στοιχεία, τα οποία είναι μοναδικά στη Λέρο. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι μπορούμε να αξιοποιήσουμε το νησί ως πιλότο για την πολιτική, που προανέφερα. Αναθέσαμε στο ΕΜΠ και σε μηχανικούς του ΥΠΠΟΑ να συνεργαστούν, προκειμένου να γίνει αυτό το ειδικό επιστημονικό πρόγραμμα, το οποίο είναι ο πυρήνας ενός ευρύτερου Στρατηγικού Σχεδίου για το νησί. Παράλληλα, οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ ωριμάζουν μελέτες των μνημείων του νησιού, όπως η «Ολοκληρωμένη διαχείριση, προστασία και ανάδειξη του Κάστρο Παντελίου», η μελέτη «Αποκατάστασης και Ανάδειξης των Εκκλησιών Αγιάς Κιούρας στο Παρθένι, Αγίου Πέτρου στον Δρυμώνα, Αγίου Ζαχαρίου και Αγίου Σπυρίδωνος στη Μερίκια» και η «Αποκατάσταση, διαμόρφωση και ανάδειξη του Φρουρίου στο Μπούρτζι». Παράλληλα, εντάξαμε στο Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 2.197.323 ευρώ τη β' φάση της αποκατάστασης του ιστορικού κτηρίου «Ξενοδοχείο Λέρος». Το συγκεκριμένο Στρατηγικό Σχέδιο αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο ιδιαίτερα για την τοπική κοινωνία. Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης ανοίγει τον δρόμο, αφενός στον Δήμο Λέρου να προγραμματίσει τα επόμενα βήματά του για αναγκαία έργα υποδομών, αναπλάσεις και παρεμβάσεις, αφετέρου στην Πολιτεία να προχωρήσει στην ιεράρχηση προτεραιοτήτων, ώστε να αναζητηθούν τα κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία και να προγραμματιστούν οι επόμενες ενέργειες».
Ο Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου Γιώργος Χατζημάρκος τόνισε ότι «Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου πριν από δέκα μέρες κέρδισε κάτι μοναδικό, καθώς ανακοινώθηκε από τη Eurostat ότι είναι πρώτη σε ανάπτυξη ανάμεσα σε όλες τις Περιφέρειες της Ευρώπης, για το 2021, γεγονός με το οποίο βεβαίως έχει σχέση και το Υπουργείο Πολιτισμού. Είναι εξαιρετική τιμή για εμένα και τους συνεργάτες μου να συνεργαζόμαστε με το Υπουργείο Πολιτισμού σε αυτή την περίοδο. Αγαπητή μου Υπουργέ, στο πρόσωπο σας, δεν θα απαριθμήσω όλες τις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, θα πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε εσάς και στους συνεργάτες σας. Το Νότιο Αιγαίο σας αναγνωρίζει ότι η αγάπη που τώρα έχει εισπράξει από το Υπουργείο Πολιτισμού είναι μια παρακαταθήκη την οποία θα διαφυλάξουμε, θα προστατεύσουμε, θα αναδείξουμε με όλες μας τις δυνάμεις, με την ίδια αγάπη και το ίδιο πάθος που κι εσείς το κάνατε».
Ο Δήμαρχος Λέρου Μιχάλης Κόλιας ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «Η Λέρος διαθέτει ένα πλούσιο και εξαιρετικά ιδιαίτερα πολιτιστικό και κτηριακό απόθεμα, το οποίο δυστυχώς στο πέρασμα του χρόνου καταρρέει. Κυρία Υπουργέ, ευχαριστώ εσάς και την κυβέρνηση, γιατί ένα όνειρο πολλών δεκαετιών υλοποιείται χάρη στη δική σας πρωτοβουλία, αποφασιστικότητα και το όραμά σας για την διάσωση και ανάδειξη της σπάνιας αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας των οικισμών Λακκίου και Λεπίδων. Το ερευνητικό πρόγραμμα θα αποτελεί πλέον αναπτυξιακό εργαλείο για τον τόπο μας. Είμαστε ευγνώμονες ως κοινωνία και σας ευχαριστώ εκ μέρους του λεριακού λαού για το σημαντικό αυτό γεγονός. Σε ένδειξη τιμής προς το πρόσωπο σας, σας ανακοινώνω την απόφαση τη δική μου, αλλά και όλων των μελών του δημοτικού συμβουλίου να σας τιμήσουμε με την υπέρτατη τιμητική διάκριση ανακήρυξης επίτιμου δημότη».
Για την εκπόνηση του Στρατηγικού Σχεδίου μελετήθηκαν η γεωγραφική, πολιτισμική και οικονομική παράδοση του νησιού, και η ιδιαίτερη σύνδεση με τη γη και τις δραστηριότητες καλλιέργειας και αλιείας. Μελετήθηκε το πλούσιο απόθεμα σε κτιριακές εγκαταστάσεις από την εποχή της ιταλικής κατοχής -τη δεκαετία του 1930-μέρος των οποίων, στα χρόνια του Εμφυλίου, χρησιμοποιήθηκαν για να στεγάσουν τις Βασιλικές Σχολές και μια αποικία ψυχικά ασθενών. Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και ως στρατόπεδα εξορίας. Έγινε καταγραφή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των κτηρίων. Αποτυπώθηκε η ιστορική, αρχιτεκτονική και λειτουργική φυσιογνωμία των οικισμών, αποτυπώθηκαν τα χαρακτηριστικά του δημόσιου χώρου και τα σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος στον ευρύτερο χώρο των οικισμών, τεκμηριώθηκε ο κτιριακός πλούτος τους με χαρτογραφική απεικόνιση των χαρακτηριστικών των οικισμών, καταγράφηκε ο προτεινόμενος βαθμός προστασίας και κατατέθηκαν προτάσεις και κατευθύνσεις οργάνωσης, προστασίας και ανάπλασης, αναδιάταξης και αναβάθμισης του δημόσιου χώρου, βελτίωσης της κινητικότητας και της προσβασιμότητας.
Σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο, προτείνεται ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο μικρής κλίμακας, που συνδυάζει τη συμφιλιωμένη πολιτιστική παράδοση με καινοτομικές δραστηριότητες, ώστε να αποτρέψει τη μαζική τουριστική ανάπτυξη.
Συγκεκριμένα:
· Ο διαβαθμισμένος ιστορικός τόπος στο Λακκί και τα Λέπιδα της Λέρου προσφέρεται για την εγκατάσταση δραστηριοτήτων που μπορεί να αφορούν σε ετήσιο τουρισμό ειδικού ενδιαφέροντος πολλών κατευθύνσεων, σε θεραπείες αυτοΐασης, ευεξίας και αντιγήρανσης, σε εξειδικευμένη έρευνα και εκπαίδευση, σε παραγωγή προϊόντων διεθνούς εμβέλειας με ειδοποιό χωρική ταυτότητα.
· Παροχή εξειδικευμένων τουριστικών προϊόντων που να ικανοποιούν εστιασμένο ενδιαφέρον συγκεκριμένων ομάδων και ατόμων, όπως είναι ο αρχιτεκτονικός, πολιτιστικός, ιατρικός, πολεμικός, καταδυτικός, ιστιοπλοϊκός, περιπατητικός, φυσιολατρικός, μαγειρικός τουρισμός, αλλά και ο τουρισμός ειδικών κοινωνικών ομάδων, όπως οι 65+.
· Σύσταση και λειτουργία ενός σύγχρονου «Ασκληπιείου», που θα μπορεί να έχει το χαρακτήρα διαμονής ή τουριστικού προϊόντος και θα συνδέει την ιστορική ιατρική παράδοση με τις πιο σύγχρονες έρευνες για εναλλακτική πρόληψη και θεραπεία.
· Σύσταση και λειτουργία μιας σύγχρονης τεχνικής σχολής, μιας «μεσογειακής ακαδημίας», που να διασυνδέει την τεχνική και καλλιτεχνική παράδοση και έκφραση με τους πιο σύγχρονους προβληματισμούς για μια «έξυπνη» και βιώσιμη εναλλακτική παραγωγή.
· Προτείνεται, επίσης, η δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης στο Λακκί, με στόχο την ευαισθητοποίηση του μόνιμου και παρεπιδημούντος κοινού για την αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά του ιστορικού τόπου, καθώς και τη διαρκή πληροφόρηση για τις αναπτυξιακές πολιτικές και άλλες πολιτισμικές δράσεις και δραστηριότητες.
