Σήμερα παρουσιάζουμε την Επίσημη Ελληνική Συμμετοχή στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας. Όπως ξέρουμε, η Μπιενάλε φέτος γίνεται με καθυστέρηση λόγω της πανδημίας, αλλά εκεί που άρχισαν τα πράγματα να εξομαλύνονται με την πανδημία, ήρθε ο πόλεμος, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ένα γεγονός που πάλι ρίχνει ένα πέπλο, μια σκιά σε αυτή την Μπιενάλε.

Διαχρονικά, η Μπιενάλε είναι ένας θεσμός που πάντοτε αλληλοεπιδρά με την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Πολύ συχνά συμμετοχές στη Μπιενάλε επηρεάζονταν από τις εξελίξεις, αποτελώντας ένα σχόλιο πάνω σε αυτές.

Την στιγμή που η 59η Μπιενάλε της Βενετίας ετοιμάζεται να ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό, η ανθρωπότητα διανύει μία σκοτεινή περίοδο που δεν μπορεί να την αφήσει ανεπηρέαστη: Μετά το μακρύ διάστημα της πανδημίας, που επέφερε τεκτονικές αλλαγές σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας, βρισκόμαστε σε μία συνθήκη πολέμου, στέρησης της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, παραβίασης θεμελιωδών αρχών και δικαιωμάτων, η οποία μεταξύ όνων των άλλων έχει προκαλέσει και τον εκτοπισμό εκατοντάδων χιλιάδων Ουκρανών.

Με το έργο της Λουκίας Αλαβάνου, Στον δρόμο για τον Κολωνό, η ελληνική συμμετοχή στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας, προσεγγίζει το θέμα του εκτοπισμού/μετακίνησης και της ταυτότητας μέσα από ένα άλλο πρίσμα, εκείνο της κοινότητας των Ρομά. Η καλλιτέχνις, που συνεργάστηκε στενά με την κοινότητα των Ρομά στην περιοχή του Ασπρόπυργου, δημιουργεί, χρησιμοποιώντας τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας 360 μοιρών, ένα έργο καινοτόμο τεχνολογικά χωρίς όμως να χάνει τον βαθιά ανθρωπιστικό του χαρακτήρα, ενώ παράλληλα φέρνει κοντά τον μύθο του Οιδίποδα στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, αντλώντας έμπνευση από την δουλειά του οραματιστή αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, η καλλιτέχνις, οι επιμελητές και οι αρχιτέκτονες της έκθεσης μετατρέπουν το ελληνικό περίπτερο σε έναν ξεχωριστό χώρο πειραματισμού και διερεύνησης του ρόλου της αρχιτεκτονικής και των νέων τεχνολογιών στη δημόσια θέαση του έργου τέχνης.

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, πέρα από την χρηματοδότηση της ελληνικής αποστολής, η οποία ανέρχεται σε €300.000, χαιρετίζει την ελληνική συμμετοχή στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας, ελπίζοντας ότι θα αποτελέσει αφετηρία γόνιμου στοχασμού στο παρόν πλαίσιο των έντονων πολιτικών συνθηκών. Έχοντας ως βασική μέριμνα την εξωστρέφεια του ελληνικού σύγχρονου πολιτισμού και τη στήριξη της σύγχρονης τέχνης και των καλλιτεχνών της, σχεδιάζει πολιτικές που προσβλέπουν στην ενθάρρυνση της έρευνας, της καινοτομίας, και της καλλιτεχνικής παραγωγής της Ελλάδας, και της ένταξής της στον διεθνή διάλογο.

Ως προς τη θεματική της φετινής ελληνικής συμμετοχής θεωρώ ότι αποτελεί ένδειξη προόδου και αυτοπεποίθησης η Ελληνική Πολιτεία να κοιτάζει κατάματα σημεία τα οποία μέχρι τώρα μπορεί να μην ήταν τόσο φωτεινά. Και χθες, παρουσιάστηκε στο ΚΠΙΣΝ η ταινία Η Πόλη και η Πόλη, συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τη συμμετοχή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μια ταινία που φωτίζει τη σκοτεινή ιστορία των διώξεων που υπέστησαν διαχρονικά οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Έτσι, και η φετινή συμμετοχή στη Μπιενάλε κοιτάζει ευθέως τους Ρομά, τις διακρίσεις που συχνά υφίστανται, τον τρόπο με τον οποίο έχουν αντιμετωπιστεί διαχρονικά, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Αυτό συμβαίνει ενώ πριν λίγο καιρό εκπονήθηκε και η Εθνική στρατηγική για την κοινωνική ένταξη των Ρομά 2021-2030 από την Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων θεμελιωμένη σε τέσσερις πυλώνες:

Ι.  Πρόληψη και καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά

ΙΙ. Ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης των Ρομά σε βασικές υπηρεσίες και αγαθά (εκπαίδευση, απασχόληση, υγεία, κοινωνική φροντίδα και στέγαση)

ΙΙΙ. Πρόληψη και καταπολέμηση των στερεοτύπων και των διακρίσεων σε βάρος των Ρομά

ΙV. Προώθηση της ενεργού συμμετοχής των Ρομά στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή

Και η τέχνη λοιπόν έχει να διαδραματίσει ένα ρόλο στην άρση αυτών των στερεοτύπων και διακρίσεων.

Τέλος, θα ήθελα να σημειώσω και κάποια στοιχεία ως προς το Ελληνικό Περίπτερο: Η ιστορία του ξεκινά το 1931 όπου η Ελλάδα ενέκρινε το γενικό σχεδιασμό του Βενετσιάνου αρχιτέκτονα Brenno del Giudice για τα περίπτερα της Αυστρίας, της Αργεντινής, της Χιλής, της Βραζιλίας, της Ουρουγουάης, του Μεξικού και της Ελλάδας. Ο καθηγητής και γλύπτης Κωνσταντίνος Δημητριάδης που ήταν τότε διευθυντής της Σχολής Καλών Τεχνών έδωσε τις βασικές προδιαγραφές για το περίπτερο. Τελικά προχώρησε η κατασκευή του Αυστριακού και του Ελληνικού περιπτέρου μόνο, και το Ελληνικό περίπτερο σε σχέδια του Παπανδρέου με τη βοήθεια του del Giudice εγκαινιάστηκε το 1934.

Ως προς το στάτους του Περιπτέρου, μετά από έρευνα που κάναμε με τη συνδρομή της Ελληνικής πρεσβείας στη Ρώμη και του επίτιμου Προξένου στη Βενετία, φτάσαμε πίσω μέχρι την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Βενετίας στις 10.10.1984, η οποία παραπέμπει στην παλιά άδεια που έλαβαν τρίτα κράτη, όπως και η Ελλάδα, να οικοδομήσουν τα περίπτερα. Ο τότε δήμαρχος της Βενετίας δήλωσε ότι η συμφωνία θα διαρκέσει 19 έτη (δηλαδή μέχρι το 2002) και μετά θα πρέπει να ανανεωθεί, και επίσης προσδιόρισε και το ύψος των τελών ως αναγνώριση της ιδιοκτησίας (riconscimento della proprietá), σε 44.000 λιρέτες/έτος, δηλαδή €162,60/έτος.

Από το 2002 και μετά δεν ανανεώθηκε η σύμβαση από την πλευρά της Ελλάδας, ούτε πληρώθηκαν τα τέλη της εικοσαετίας 2002-2022, δηλαδή €3252, κάτι το οποίο τώρα ξεδιαλύνεται με τη συνδρομή του ΥΠΕΞ.

Στόχος μας είναι να υπογράψουμε εκ νέου με το δήμο της Βενετίας, γεγονός που θα μας επιτρέψει να προχωρήσουμε και με επισκευές στο κτήριο του Ελληνικού Περιπτέρου, ενώ ήδη διαπραγματευτήκαμε τη μείωση του χρέους στο μισό, δηλαδή σε €1626, τα οποία και θα αποδοθούν.​

Αυτό είναι σημαντικό, γιατί μόνο αν επιλυθεί αυτό το θέμα και υπογράψουμε ξανά με το δήμο της Βενετίας θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στις απαραίτητες επισκευές του περιπτέρου, οι οποίες απαιτούν αδειοδότηση από τον δήμο. Εθιμικά, οι ελληνικές αποστολές που φιλοξενούνταν στο περίπτερο έκαναν κάποιες επισκευές, αλλά δεν μπορούμε να στηριζόμαστε σε αυτές για τη συντήρησή του. Ο προγραμματισμός μας είναι να γίνουν τώρα, πριν τα εγκαίνια, κάποιες βασικές επισκευές, να τακτοποιήσουμε τις εκκρεμότητες μας με το δήμο της Βενετίας και να ξεκινήσουμε τη μελέτη για τις πιο σοβαρές επισκευές, έτσι ώστε όταν ολοκληρωθεί η φετινή Μπιενάλε να ξεκινήσουν οι εργασίες προκειμένου όταν το περίπτερο συμπληρώσει τα 90 έτη του να έχουν ολοκληρωθεί

Από την μεριά μου επιθυμώ να ευχαριστήσω πολύ τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, την Εθνική Πινακοθήκη που είναι ο φετινός επίτροπος του Ελληνικού Περιπτέρου, την επιτροπή που επέλεξε το έργο της Λουκίας Αλαβάνου, καθώς και όλους τους υποστηρικτές της συμμετοχής, και πρωτίστως το Ίδρυμα Ωνάση για την χρηματοδότηση του αρχικού φιλμ της Λουκίας Αλαβάνου, αλλά και την ευρύτερη υποστήριξη της φετινής συμμετοχής.