​Στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αναφέρθηκε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, στον χαιρετισμό της κατά την έναρξη του Διεθνούς Συνεδρίου "Mo.Na: Monuments in Nature: A Creative Co-existence" (7-9 Ιουλίου), το οποίο διοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (EKBMM). Η Λίνα Μενδώνη υπογράμμισε τη σημασία του πολιτιστικού τοπίου για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, σημειώνοντας τη διεθνή ελληνική πρωτοβουλία για την προστασία των μνημείων από την κλιματική αλλαγή.

Το υβριδικό συνέδριο διοργανώνεται διαδικτυακά και με φυσική παρουσία, στο πλαίσιο του έργου "Mo.Na: Monuments in Nature: A Creative Co-existence" που χρηματοδοτείται από το INTERREG V -Balkan -Mediterranean 2014-2020. Σκοπός του έργου είναι να καταγράψει, να αναλύσει, να αξιολογήσει και να συνεισφέρει στην προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς στη γεωγραφική περιοχή των Βαλκανίων και της Μεσογείου.

Ο βασικός του στόχος είναι να προωθήσει την ολιστική διαχείριση, αλλά και τις κοινές στρατηγικές σε περιοχές υψηλού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (Natura 2000, Ramsar areas), στις οποίες υπάρχουν μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι ύψιστης πολιτισμικής σημασίας (UNESCO), ενώ παράλληλα τίθενται και ζητήματα που αφορούν στην επισκεψιμότητα των περιοχών αυτών, καθώς και στις επιπτώσεις του τουρισμού.

Ακολουθεί ο χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού (απόδοση από το πρωτότυπο στα αγγλικά):

«Αγαπητέ Υπουργέ Τουρισμού, αγαπητέ Υφυπουργέ Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αγαπητοί Πρέσβεις, αγαπητοί σύνεδροι, συνάδελφοι και φίλοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό, κυρίες και κύριοι,

Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και τιμή που απευθύνομαι απόψε σε όλους εσάς, στα εγκαίνια του Διεθνούς Συνεδρίου «Μο.Νa: Μνημεία στη Φύση: Δημιουργική Συνύπαρξη», που διοργανώθηκε στην Αθήνα από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (EKBMM), στο πλαίσιο του ομώνυμου έργου που χρηματοδοτείται από το INTERREG V - Balkan -Mediterranean 2014-2020. Η αρχική μου πρόθεση ήταν να επωφεληθώ των πρόσφατα ανακτηθέντων ελευθεριών μετά τη μακρά περίοδο περιορισμών που επιβλήθηκαν λόγω της συνεχιζόμενης πανδημίας, καθώς και της «υβριδικής» φύσης του Συνεδρίου, προκειμένου να συμμετάσχω προσωπικά. Ωστόσο, άλλες υποχρεώσεις με εμπόδισαν δυστυχώς να το πράξω.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, σε μια εποχή που πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, μόλις άρχισαν να ανακάμπτουν από τις συνέπειες μιας μακράς οικονομικής κρίσης και συνακόλουθης κοινωνικής ύφεσης, η ξαφνική παγκόσμια εξάπλωση της πανδημίας Covid-19 επέφερε ακινησία σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Αυτό επηρέασε σοβαρά βασικούς τομείς της οικονομίας, ιδίως τον ευάλωτο τουριστικό τομέα, και απείλησε να ανασχέσει ή ακόμα και να αναστείλει και να αναστρέψει τη διαδικασία ανάκαμψης. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι προκάλεσε μια δραματική αναστάτωση στην καθημερινή μας ζωή, αλλάζοντας τους συνήθεις τρόπους εργασίας και ταξιδιού, την οικογενειακή μας ζωή και την κοινωνική αλληλεπίδραση, ακόμη και τον πολιτισμό μας. Ταυτόχρονα, η πανδημία έδειξε ότι παρά τα τεχνολογικά μας επιτεύγματα, ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι εξαιρετικά ευμετάβλητος και παραμένουμε ευάλωτοι στις περιβαλλοντικές αλλαγές και στις δυνάμεις της φύσης.

Η πανδημία είναι στην πραγματικότητα μία από τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν η σημερινή και οι μελλοντικές γενιές, όπως η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση, η απώλεια της βιοποικιλότητας και, φυσικά, η κλιματική αλλαγή. Κατά τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, σοβαρές και εκτεταμένες αλλαγές στο φυσικό μας περιβάλλον θα επηρεάσουν όλο και περισσότερες πτυχές της ζωής μας, από την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και ευημερία, έως τον πολιτισμό και την ταυτότητά μας. Οι εκτεταμένες και ριζικές αλλαγές στο φυσικό τοπίο αναπόφευκτα θα αναστατώσουν τους καθιερωμένους τρόπους ζωής και τις παραδοσιακές πρακτικές των κοινοτήτων στις πληγείσες περιοχές σε κάθε επίπεδο, διαταράσσοντας έτσι σημαντικά και μεταβάλλοντας επίσης το πολιτιστικό τοπίο, καθώς αυτό είναι προϊόν της συνεχούς και διαρκούς ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον. Το πολιτιστικό τοπίο είναι ευαίσθητο και εύθραυστο. Πολλά από τα στοιχεία του κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα, καθώς η παραμόρφωση του φυσικού τοπίου έχει την ικανότητα να υπονομεύει τις αξίες, τις έννοιες και τη συνολική ακεραιότητα και ταυτότητα της υλικής και άυλης κληρονομιάς, εκτός από την οικονομική και κοινωνική κατάσταση και ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Από αυτή την άποψη, το πολιτιστικό τοπίο - όπως και το φυσικό τοπίο - είναι επίσης δημόσιο αγαθό, κρίσιμο στοιχείο για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων.

Το πολιτιστικό τοπίο, επομένως, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το φυσικό τοπίο και δεν μπορεί να αξιολογηθεί, να ερμηνευτεί, να κατανοηθεί και, κατά συνέπεια, να προστατευτεί, να διατηρηθεί, καθώς και να εκτιμηθεί, να αποτελέσει πηγή τέρψης, αλλά και να αξιοποιηθεί για τους σκοπούς της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας χωρίς αυτό. Δεν μπορεί, επίσης, να υπάρξει επαρκής, αποτελεσματική και βιώσιμη στρατηγική ή πολιτική για τη μακροπρόθεσμα διατηρήσιμη διαχείριση και ανάπτυξη των υλικών και άυλων στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδίως των μνημείων και των τοποθεσιών, χωρίς άμεση αναφορά και σεβασμό στο φυσικό τοπίο και περιβάλλον τους. Αντίθετα, απαιτείται συνεκτικός σχεδιασμός και ενοποιημένες στρατηγικές διαχείρισης και πρωτόκολλα εφαρμογής, ειδικά σε μέρη που συνδυάζουν μεγάλη πολιτιστική σημασία, υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον και διατηρητέα αξία, όπως μικτές τοποθεσίες παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και πολιτιστικοί χώροι εντός περιοχών Natura 2000, Ramsar κ.λπ. Δεν είναι τυχαίο ότι η αυθεντικότητα και η ακεραιότητα θεωρούνται βασικά συστατικά της «εξέχουσας οικουμενικής αξίας», η οποία αποτελεί πρωταρχικό κριτήριο αξιολόγησης. Και αυτά μπορούν να προστατευτούν μόνο μέσω της προετοιμασίας και της εφαρμογής ολοκληρωμένων σχεδίων βιώσιμης διαχείρισης, με βάση την ολιστική και ισορροπημένη θεώρηση και αντιμετώπιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, που είναι η μόνη βιώσιμη επιλογή για αειφόρο ανάπτυξη. Ανάπτυξη που θα αξιοποιεί και ταυτόχρονα θα προστατεύει και θα προασπίζει αυτήν την πολύτιμη και εύθραυστη «πρώτη ύλη», την οποία πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι από μόνη της ένας ατέρμονα ανανεώσιμος πόρος.

Αυτές οι θεμελιώδεις αρχές διαπερνούν όλες τις τρέχουσες και μελλοντικές πολιτικές και τα έργα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, που σχετίζονται με τη συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτήν τη στιγμή, βρίσκονται σε εξέλιξη σχέδια διαχείρισης για όλα τα μνημεία και τις τοποθεσίες που έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η Ελλάδα διαδραματίζει επίσης ηγετικό ρόλο στις διεθνείς διαβουλεύσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά. Το 2019 η Ελληνική Κυβέρνηση ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας «Σύμπραξης των Φορέων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την Αντιμετώπιση των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής», η οποία έκτοτε υιοθετήθηκε από εκπροσώπους 144 χωρών και έλαβε την υποστήριξη των Ηνωμένων Εθνών, της UNESCO, του ICOMOS και άλλων παγκόσμιων οργανισμών. Σε συνέχεια αυτής της πρωτοβουλίας, ετοιμάζεται ένα ελληνικό «Εθνικό Σχέδιο Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την Κλιματική Αλλαγή», το οποίο ενέχει επίσης τη σταδιακή διαμόρφωση και εφαρμογή 35 Σχεδίων Προσαρμογής που θα επιτρέψουν σε μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία να μετριάσουν τις απειλές της κλιματικής αλλαγής έως το 2030. Ένα πιλοτικό έργο που στοχεύει στη δημιουργία των απαραίτητων συνεργειών, στην ανάπτυξη επιστημονικής και τεχνικής τεχνογνωσίας και στην αντιμετώπιση ζητημάτων που απειλούν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα συγκεκριμένων περιοχών μεγάλης πολιτιστικής, τουριστικής και οικονομικής σημασίας, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη με κεφάλαια από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Οι επιστημονικές, κοινωνικές, οικονομικές και, τελικά, πολιτικές, εθνικές και διεθνείς προκλήσεις που εγείρονται από την επιτακτική ανάγκη να διαμορφωθούν συνεκτικές πολιτικές και να αναληφθούν αποτελεσματικές δράσεις για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συνδυασμένου φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, αποτελούν σήμερα ένα βασικό ζήτημα που αντιμετωπίζεται παγκοσμίως. Για τον λόγο αυτόν, διεθνή προγράμματα, όπως το «Μο.Νa: Μνημεία στη Φύση: Μια Δημιουργική Συνύπαρξη», που προωθούν συνέργειες στην επιστημονική έρευνα, στην ανταλλαγή ιδεών, γνώσεων και εμπειριών και στην κοινή υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών και προτύπων, έχουν ιδιαίτερη σημασία και αξία. Ιδιαίτερα καινοτόμες προσπάθειες, όπως αυτή για την ανάπτυξη εργαλείων διαχείρισης αξιολόγησης στο πλαίσιο ενός κοινού συστήματος πιστοποίησης προσαρμόσιμου στις συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές μεταβλητές διαφορετικών τοποθεσιών με σημαντικά φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, μπορούν να αποδειχθούν εξαιρετικά χρήσιμες. Με αυτόν τον τρόπο, ενώνοντας τις προσπάθειές μας, μπορούμε να επιτύχουμε πρόοδο και ανάπτυξη, διατηρώντας ταυτόχρονα την ακεραιότητα και την αυθεντικότητα του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ή, με τα λόγια του μεγάλου Έλληνα αρχιτέκτονα και θεωρητικού Δημήτρη Πικιώνη, αποτρέποντας την ατίμωση της γης, δηλαδή, τη διαταραχή και αλλοίωση των σχημάτων, την παραμόρφωση της εικόνας και των περιγραμμάτων του τοπίου, την απώλεια της ιστορικής μνήμης και ταυτότητας, την καταστροφή του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, τη βίαιη διακοπή της συνέχειας και της συνοχής στο χώρο και στο χρόνο».