Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού παρουσιάζει σήμερα, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου, τον τόμο «Εγκαρδίως», ο οποίος αποτελεί αφιέρωμα στον πρόσφατα εκλιπόντα Νίκο Ζία (1939-2020), τον επιστήμονα και τον ακαδημαϊκό δάσκαλο, ο οποίος για περισσότερα από πενήντα χρόνια εργάστηκε ακάματα για την προστασία, την ανάδειξη, την προβολή, της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου και υπηρέτησε με μοναδική αφοσίωση και πίστη για δεκαετίες το Υπουργείο Πολιτισμού και την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη: «Ο Νίκος Ζίας υπηρέτησε το έργο του Υπουργείου Πολιτισμού, με αφοσίωση και αυταπάρνηση και μετά την αποχώρησή του από την Υπηρεσία. Ως Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων υπηρέτησε την εξωστρέφεια του Υπουργείου Πολιτισμού, με την αναγνώριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNESCO. Ανέλαβε, με διεθνείς συνεργασίες και προγράμματα, την εκπαίδευση του προσωπικού, την εκπόνηση μελετών και επέβλεψε έργα σημαντικά σε χώρες που διασώζουν την κληρονομιά του Βυζαντίου.
Φιλοπερίεργο πνεύμα, υπηρέτησε, δόκιμα, και την τεχνοκριτική, γράφοντας στα σημαντικότερα περιοδικά της εποχής του. Δεν εγκατέλειψε ποτέ τη μελέτη του έργου του Κόντογλου. Με τη διδακτορική του διατριβή -«Η Κοσμική Ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου»- και μελετώντας συστηματικά το έργο του, αναδείχθηκε ο εγκυρότερος μελετητής του.
Ο Νίκος Ζίας, με κύρια την αίσθηση του καθήκοντος, δεν πολιτικοποίησε τη θέση του. Συνεργάστηκε άριστα και αποδοτικά με τη Μελίνα -«που είναι ο Ζίας μου;» ρωτούσε-, με τον Βαγγέλη Βενιζέλο, τον Αντώνη Σαμαρά.
Όταν, τον Μάρτιο του 1999, βρέθηκα στο Υπουργείο Πολιτισμού ως Γενική Γραμματέας ο «κ. Ζίας» μαζί με τους στενούς του συνεργάτες Δημήτρη Κωνστάντιο και Ισίδωρο Κακούρη, ήταν από τους πρώτους που στάθηκαν δίπλα μου ως φίλοι και συνάδελφοι. Παρά τη στενή μας σχέση και τη δική του προτροπή ποτέ δεν μπόρεσα να τον προσφωνήσω διαφορετικά. Ήταν και θα είναι για μένα ο «κ. Ζίας», όπως άλλωστε ήταν και ο «κ. Μπούρας». Μέλος στα Κεντρικά Επιστημονικά Συμβούλια του Υπουργείου Πολιτισμού με οξυδέρκεια και πραότητα, με ευθυκρισία και ευθύτητα έδινε λύσεις σε σύνθετα επιστημονικά προβλήματα. Ήταν ο «κ. Ζίας», που του ζητούσα τη γνώμη του σε πολλά και δύσκολα υπηρεσιακά θέματα ξέροντας την εντιμότητά του και το ορθό του λόγου του.
Ήταν τιμή για όλους εμάς που συνεργαστήκαμε μαζί του. Δεν βρίσκω μεγαλύτερο έπαινο για αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο, που τα έργα του -υποδειγματικά της επιστημοσύνης, της αποτελεσματικότητας, της σοφίας του-μνημονεύονται και θα μνημονεύονται».
Η μακρόχρονη, πολύπλευρη και μεγάλη προσφορά του Νίκου Ζία στην τεκμηρίωση, προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων εντός και εκτός Ελλάδας, το πλούσιο επιστημονικό και διδακτικό του έργο, σε συνδυασμό με την ευγένεια, τη δημοκρατικότητα και το σεβασμό προς υφισταμένους και συνεργάτες που τον χαρακτήριζε στα διοικητικά του καθήκοντα, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και κίνητρο για την έκδοση αυτού του τόμου.
Είχε σχεδιαστεί να επιδοθεί στο Νίκο Ζία από τους μαθητές και τους συνεργάτες του ως έκφραση τιμής, αναγνώρισης και ευγνωμοσύνης στο πρόσωπό του. Παρόλο που δεν πρόλαβε να του παραδοθεί εν ζωή, διατηρεί το νήμα της παρουσίας του μέσα από τις επιστημονικές συμβολές, που περιλαμβάνει.
Οι 34 επιστημονικές εργασίες, που παρουσιάζονται στον τόμο, επεκτείνουν τους θεματικούς ορίζοντες, που άνοιξε ο Νίκος Ζίας, και δίνουν περαιτέρω εναύσματα για τη συνέχιση των πρωτοπόρων δραστηριοτήτων, που εκείνος εγκαινίασε σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο.
Κατανέμονται σε τρεις θεματικές ενότητες που αφορούν την «Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη», την «Νεότερη ελληνική τέχνη» και την «Πολιτιστική Διαχείριση, Μουσειολογία, Συντήρηση». Οι θεματικές αυτές αντιστοιχούν στα επιστημονικά ενδιαφέροντα του τιμώμενου και συνάπτονται με τομείς της διοίκησης και διαχείρισης που ανέλαβε, τόσο στον κρατικό μηχανισμό, όσο και σε ιδρύματα με αντικείμενο τον πολιτισμό.
Ο τόμος συνοδεύεται επίσης από εισαγωγικά κείμενα που αναφέρονται αναλυτικά στη ζωή, στα ενδιαφέροντα, στην πολύπλευρη δράση και στο επιστημονικό έργο του Νίκου Ζία, Ομότιμου Καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επίτιμου Διευθυντή Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α. και προέδρου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων από τη σύστασή του, το 1997, έως το 2015.
Εν κατακλείδι ο άρτι εκδοθείς τόμος «Εγκαρδίως» αποτελεί μια σεμνή αλλά πολλαπλώς οφειλόμενη κίνηση ανταπόδοσης στον Νίκο Ζία για τις πολύτιμες υπηρεσίες που επί δεκαετίες προσέφερε στο Υπουργείο Πολιτισμού και στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου εντός και εκτός Ελλάδας.
Ο αφιερωματικός τόμος των 410 σελίδων, αποτελεί έκδοση, της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α. και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, με επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
