Στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού διοργάνωσε σήμερα διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα «Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την Κλιματική Αλλαγή: Από τη θεωρία στην πράξη». Στο σεμινάριο συζητήθηκε το ζήτημα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, για το οποίο η Ελληνική Κυβέρνηση και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού έχουν αναλάβει διεθνείς πρωτοβουλίες. Την ελληνική πρωτοβουλία παρουσίασε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη τον Σεπτέμβριο του 2019 στο Pre-Summit event του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, στο Forum Αρχαίων Πολιτισμών στο Πεκίνο, και στη διάσκεψη της Cop25, στη Μαδρίτη. Για την διοργάνωση του σεμιναρίου με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού συνεργάστηκε το Κέντρο Αριστείας με αντικείμενο «Κλιματική Αλλαγή-Προσαρμογή και μετριασμός» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ακολουθεί η εισαγωγική ομιλία της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη:
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνάδελφοι,
Είναι χαρά και τιμή μου να σας καλωσορίσω σήμερα σε αυτήν τη συγκέντρωση, παρόλο που, λόγω της συνεχιζόμενης - ή μάλλον, κλιμακούμενης - κρίσης της πανδημίας του κορωνοϊού, αυτή αναγκαστικά είναι ψηφιακή. Ελπίζαμε ότι θα μπορούσαμε να σας έχουμε όλους εδώ στην Αθήνα με φυσική παρουσία, αλλά δυστυχώς, οι περιστάσεις δεν το επιτρέπουν.
Ως εκ τούτου, το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού οργάνωσε το διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα «Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την Κλιματική Αλλαγή - από τη θεωρία στην πράξη», το οποίο πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πράγματι, ένα κατάλληλο πλαίσιο, καθώς μεταξύ των θεμελιωδών αρχών και αξιών του Συμβουλίου της Ευρώπης - που εκφράζονται επίσης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα - είναι η διασφάλιση του δικαιώματος των νέων των μελλοντικών γενεών να έχουν πρόσβαση και να συμμετέχουν στο κοινωνικό αγαθό της πολιτιστικής κληρονομιάς. Μια κληρονομιά προστατευμένη από την αλλοίωση και τη φθορά εξαιτίας κινδύνων και απειλών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και εκείνες που δημιουργούνται από τις προκλήσεις και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Αν και ορισμένοι άνθρωποι επιλέγουν ακόμη να κλείνουν τα μάτια, η επιταχυνόμενη παγκόσμια κλιματική αλλαγή είναι γεγονός και είναι εδώ για να μείνει. Τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, θα επηρεάσει όλο και περισσότερες πτυχές της ζωής μας, και θα δημιουργήσει πολλαπλές και σοβαρές προκλήσεις, από την κοινωνική και οικονομική μας ανάπτυξη και ευημερία, μέχρι την πολιτιστική κληρονομιά και την ταυτότητά μας. Οι υφιστάμενες και πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σχετίζονται με σημαντικές μεταβολές στη θερμοκρασία, τις βροχοπτώσεις, τα υπόγεια ύδατα και τη στάθμη της θάλασσας, τη διάβρωση και την ερημοποίηση του εδάφους, ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν ως αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενες πλημμύρες και αυξημένη συχνότητα και ένταση των δασικών πυρκαγιών κ.λπ.
Αν και χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερα δεδομένα για να εκτιμήσουμε με ακρίβεια τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής για την κληρονομιά μας, είναι σαφές όλα αυτά θα έχουν σημαντική επίδραση σε αυτήν. Εκτός από τις φυσικές απειλές σε χώρους και μνημεία, οι σοβαρές και εκτεταμένες αλλαγές στο φυσικό τοπίο είναι πολύ πιθανό να επηρεάσουν επίσης τους παγιωμένους τρόπους ζωής και τις παραδοσιακές πρακτικές των κοινοτήτων στις πληγείσες περιοχές σε κάθε επίπεδο, αναστατώνοντας επίσης σημαντικά και μεταβάλλοντας και το πολιτιστικό τοπίο. Είναι, επομένως, προφανές ότι η κλιματική αλλαγή έχει τη δυναμική να υπονομεύσει τις αξίες, το εννοιολογικό περιεχόμενο και τη συνολική ακεραιότητα και ταυτότητα της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, πέραν από την οικονομική και κοινωνική κατάσταση και την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Οι δύο πρώτες βασικές στρατηγικές που έρχονται στο μυαλό είναι η εποπτεία και η πρόληψη. Εκτός από τις προφανείς μεγάλες καταστροφές, οι αλλαγές είναι συχνά ανεπαίσθητες, σταδιακές και μπορεί να μην εντοπιστούν στα αρχικά στάδια ή ακόμα και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πρέπει να τεθούν προτεραιότητες: η γνώση της κληρονομιάς που απειλείται έρχεται πρώτη. Η εκτίμηση της ευπάθειας των διαφόρων τύπων κληρονομιάς είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να τεθεί το πρόβλημα στο σωστό πλαίσιο και να οριστούν τόσο το desiderata όσο και το modus operandi. Η ταυτοποίηση και η αξιολόγηση των κινδύνων, προκειμένου να προσδιοριστούν οι πιο κρίσιμες παράμετροι και μεταβλητές, είναι η δεύτερη προτεραιότητα. Από αυτή την άποψη, η στοχευμένη έρευνα είναι κρίσιμη για την πρόβλεψη και την περιγραφή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά. Τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η προσαρμοσμένη και εξειδικευμένη εποπτεία του πολιτιστικού κεφαλαίου βάσει προηγούμενης λεπτομερούς χαρτογράφησης και αξιολόγησης.
Ταυτόχρονα, η ιστορικά συσσωρευμένη τεχνογνωσία και οι ήδη διαμορφωμένες μεθοδολογίες δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέπονται. Αντίθετα, πρέπει να χρησιμοποιούνται παράλληλα με σύγχρονες διαγνωστικές τεχνολογίες και τεχνικές συντήρησης. Αυτά, μαζί με τη συμβολή των τοπικών κοινοτήτων που δραστηριοποιούνται ενεργά και συμμετέχουν στη διαρκή και βιώσιμη διαχείριση της καθημερινής κληρονομιάς, θα πρέπει να αποτελούν ένα έγκυρο εναλλακτικό ή συμπληρωματικό μοντέλο. Διότι με την πάροδο του χρόνου, οι τοπικές κοινότητες έχουν αναπτύξει και ασκήσει την ικανότητα να αντιστέκονται, να απορροφούν τους κραδασμούς και να ανακάμπτουν από τις επιπτώσεις των αναδυόμενων κινδύνων και προκλήσεων. Πράγματι, είναι κεφαλαιώδους σημασίας η ανάπτυξη πολιτικών προσαρμογής, ανθεκτικότητας, μετριασμού και μείωσης των κινδύνων για την πολιτιστική κληρονομιά.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι κατά κύριο λόγο τεχνικό ζήτημα, αλλά μάλλον κοινωνική και οικονομική πρόκληση, καθώς η αποτελεσματική διακυβέρνηση καθίσταται εξίσου σημαντικός παράγοντας επιτυχίας στην αντιμετώπιση του σε πολύ μεγάλο βαθμό αλληλένδετου ζητούμενου της βιώσιμης ανάπτυξης. Εξάλλου, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι τελικά ένα πολιτικό ζήτημα, με την αρχική έννοια του όρου, ένα θέμα συμμετοχικής δράσης και, κατ' επέκταση, ζήτημα δημοκρατίας, ισότιμης πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά.
Τι πρότεινε η Ελλάδα εν όψει όλων αυτών; Τη Συνεργασία Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την Ενεργοποίηση της Δράσης για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία ξεκίνησε ως πρωτοβουλία της Ελληνικής Δημοκρατίας με την ευκαιρία του διεθνούς συνεδρίου που διοργανώθηκε πριν από δύο χρόνια στην Αθήνα. Το τελικό έγγραφο της Διάσκεψης των Αθηνών εγκρίθηκε από εκπροσώπους 144 χωρών και διακρίνει τρεις βασικούς τομείς δράσης στην έρευνα, τις υποδομές και την εκπαίδευση. Η πρωτοβουλία έκτοτε έτυχε της αδιάλειπτης υποστήριξης της UNESCO, του ICOMOS και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού. Η COP 18 στη Ντόχα επανέλαβε τη βούληση να συμπεριληφθεί στη συζήτηση το θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η πρωτοβουλία της εταιρικής σχέσης υποστηρίζεται πλέον και από την Εξοχότητά του, τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ κ. António Guterres.
Παράλληλα με αυτήν την πρωτοβουλία, η Ελλάδα πρότεινε επίσης τη συγκρότηση μιας ομάδας εργασίας υψηλού επιπέδου, με αποστολή να σχεδιάσει μια στρατηγική και να προτείνει μια ατζέντα και ένα σύνολο προκαταρκτικών ενεργειών. Δημιουργήθηκε ειδική διεπιστημονική επιτροπή στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με το διττό καθήκον της υποβολής προτάσεων και της παρακολούθησης της εφαρμογής τους. Τέλος, ενόψει της ανάγκης για ανάπτυξη ικανοτήτων, η Ελλάδα πρότεινε επίσης ένα διεθνές θερινό σχολείο για το συγκεκριμένο θέμα, που θα φιλοξενείται σε διαφορετική περιοχή κάθε χρόνο και προσφέρθηκε να φιλοξενήσει το πρώτο το Σεπτέμβριο του 2020. Όπως όλοι γνωρίζουμε, η πανδημία υπαγόρευσε τη μορφή του διαδικτυακού σεμιναρίου που παρακολουθούμε σήμερα.
Ο στόχος αυτού του διαδικτυακού σεμιναρίου είναι να παρέχει εκπαίδευση που συνδυάζει και γεφυρώνει διαφορετικές επιστήμες, ανταλλαγή γνώσεων και ανάπτυξη ικανοτήτων, με σκοπό την προετοιμασία σχεδίων προσαρμογής και ανθεκτικότητας για τις τρέχουσες και προβλεπόμενες μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά. Αυτή η δράση, που ακολουθεί εκείνες που έχει αναλάβει το Συμβούλιο της Ευρώπης, ελπίζουμε ότι θα οδηγήσει σε συντονισμένες πολιτικές και συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια κοινή προληπτική προσέγγιση προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους για την πολιτιστική κληρονομιά που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.
Για να το επιτύχουμε αυτό, πρέπει να λάβουμε υπόψη τα προειδοποιητικά μηνύματα, μεταξύ άλλων, της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή και της UNESCO, καθώς και να προωθήσουμε μεταρρυθμιστικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με ζητήματα διακυβέρνησης, σχεδιασμού πολιτικής και διαχείρισης περιοχών πολιτιστικής σημασίας. Επιπλέον, πρέπει να επανεξετάσουμε τις πρακτικές συντήρησης που εφαρμόζουμε λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις που σχετίζονται με το κλίμα στην υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Ταυτόχρονα, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αποτελούν παγκόσμια πρόκληση, η διάγνωση και οι λύσεις εφαρμόζονται πιο αποτελεσματικά σε τοπικό επίπεδο. Οι πολιτικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να διαμορφωθούν από κάτω προς τα πάνω, λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες και το συνολικό εννοιολογικό πλαίσιο. Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι αξίες της πολιτιστικής κληρονομιάς πρέπει να αξιολογούνται σε σχέση με το ερμηνευτικό τους πλαίσιο. Η συνεχής διατήρησή τους απαιτεί αμοιβαία κατανόηση και αποτελεσματικές απαντήσεις που θα οδηγήσουν σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον.
Με αυτά τα τελευταία λόγια σας καλωσορίζω για άλλη μια φορά σε αυτό το διαδικτυακό σεμινάριο, και εύχομαι μια πραγματικά επιμορφωτική και παραγωγική ανταλλαγή σκέψεων και ιδεών.
