«Η εντύπωση που μου έκανε η Αθήνα είναι ό,τι εντονότερο έχω νιώσει ποτέ μου. Η τελειότητα υπήρξε μόνο μια φορά και σε έναν τόπο. Και ο τόπος αυτός ήταν η Αθήνα. Δεν είχα φανταστεί ποτέ κάτι παρόμοιο. Είχα μπροστά μου το ιδεώδες αποκρυσταλλωμένο σε μάρμαρο πεντελικό. Μέχρι τότε, πίστευα πως δεν υπάρχει τελειότητα σ΄ αυτόν τον κόσμο... Όταν είδα την Ακρόπολη, μου αποκαλύφθηκε το θείο... Υπήρξε ένα κοινό αποτελούμενο εξ ολοκλήρου από γνώστες, μια Δημοκρατία που ύφανε τόσο λεπτές αποχρώσεις της τέχνης που ακόμη και οι εκλεπτυσμένοι μας, μόλις και μετά βίας διακρίνουν. Υπήρξε ένα κοινό ικανό να καταλάβει σε τι συνίσταται η ομορφιά των Προπυλαίων και η ανωτερότητα των γλυπτών του Παρθενώνα... Το εκπληκτικό πράγματι είναι πως το ωραίο εδώ, ταυτίζεται με την απόλυτη σεμνότητα, το μέτρο, το σεβασμό προς τη θεότητα», απόσπασμα από την «Προσευχή πάνω στην Ακρόπολη» του Ερνέστου Ρενάν, Αθήνα 1865.
«Για πρώτη φορά ξεπροβάλλει μπροστά μας, μέσα από τούτη τη χιλιόχρονη νύχτα το σύμβολο της Δύσης. Σε λίγο όλα αυτά θα είναι καθημερινό θέαμα, ενώ η νύχτα αυτή δεν θα ξανάρθει ποτέ... Μπροστά στο πνεύμα σου, που αποσπάστηκε από τη νύχτα της γης, χαιρέτισε λαέ της Αθήνας, την άσβεστη φωνή που υψώθηκε εδώ και από τότε στοιχειώνει τη μνήμη των ανθρώπων: Όλα τα πράγματα είναι προορισμένα να παρακμάσουν, μακάρι όμως να μπορούσατε να πείτε για μας, μελλοντικοί αιώνες, ότι φτιάξαμε την πιο ξακουστή και την πιο ευτυχισμένη πόλη του κόσμου... Αυτή η έκκληση του Περικλή θα ήταν ακατανόητη στη μεθυσμένη από αιωνιότητα Ανατολή που απειλούσε την Ελλάδα... Ο πρώτος παγκόσμιος πολιτισμός άρχισε. Μέσω αυτού του πολιτισμού και προς δόξαν του φωταγωγείται η Ακρόπολη, η οποία καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα που κανείς άλλος πολιτισμός δεν έθεσε... Η Ακρόπολη όμως είναι ο μοναδικός τόπος του κόσμου που κατοικείται ταυτόχρονα από το πνεύμα και από το θάρρος. Απέναντι στην αρχαία Ανατολή ξέρουμε σήμερα ότι η Ελλάδα δημιούργησε έναν τύπο ανθρώπου που δεν είχε υπάρξει ποτέ ως τότε... Για τον κόσμο η Ελλάδα είναι πάντα η σκεπτόμενη Αθηνά που ακουμπάει στο δόρυ της. Και ποτέ πριν από αυτήν η τέχνη δεν είχε συνενώσει το δόρυ με τη σκέψη. Δεν θα πάψουμε ποτέ να το διακηρύσσουμε: Ό,τι σημαίνει για μας η συγκεχυμένη λέξη παιδεία –το σύνολο των έργων της τέχνης και του πνεύματος- η Ελλάδα το μετέτρεψε, προς δόξαν της, σε μείζον θέμα διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου».
Αυτό είναι ένα απόσπασμα από την ιστορική ομιλία του Αντρέ Μαλρώ, ο οποίος ως υπουργός Πολιτισμού του Ντε Γκωλ, με αφορμή την πρώτη φωταγώγηση της Ακρόπολης, εκφώνησε αυτόν τον εμβληματικό λόγο, στις 28 Μαΐου 1959, στην ίδιο αυτό χώρο, που είμαστε σήμερα εμείς, στην Πνύκα.
Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, το 2004, στάθηκε η αφορμή για να αντιμετωπιστεί για δεύτερη φορά το θέμα του φωτισμού του Ιερού Βράχου και των μνημείων του. Είχαν μεσολαβήσει 45 χρόνια από την εγκατάσταση του πρώτου φωτισμού. Ο Μιχάλης Κακογιάννης, ήταν αυτός που έθεσε, πιεστικά, στο Υπουργείο Πολιτισμού την ανάγκη αντικατάστασης του φωτισμού της Ακρόπολης που ήταν το χρέος της Πολιτείας.
Θεωρώ τον εαυτό μου εξαιρετικά τυχερό που -ως Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού- κατέστην κοινωνός των προβληματισμών και του οράματος του Μιχάλη Κακογιάννη. Ο ίδιος, ίδρυσε το Σωματείο «Οι Φίλοι της Αθήνας» που ανέλαβε την εκπόνηση των αναγκαίων μελετών για το φωτισμό των μνημείων της Ακρόπολης. Τις ανέθεσε στον Pierre Bideau, γνωστό από τον φαντασμαγορικό φωτισμό του πύργου του Άιφελ. Και στην περίπτωση αυτή, πέρα από την δωρεά των μελετών στο Δημόσιο –πράξη διόλου αμελητέα στο οικονομικό της μέγεθος- συντμήθηκε ο χρόνος προκειμένου να εξασφαλιστεί εγκαίρως η υλοποίηση του έργου. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, για πρώτη φορά, μεσούντος του 2003, ασχολήθηκε με τον περιμετρικό φωτισμό των Προπυλαίων, του Παρθενώνος και του Ερεχθείου, των τειχών, καθώς και του ναού του Ηφαίστου στο Θησείο. Η Αθήνα φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες με ανανεωμένο τον φωτισμό των μνημείων της.
Ωστόσο, αξιότιμη κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας, αξιότιμε κύριε Πρωθυπουργέ, με την πάροδο δεκαέξι ετών, από τη φυσική φθορά του χρόνου, τις δυσκολίες στη συντήρηση του εξοπλισμού, από τη λειτουργία των εργοταξίων για τις αναστηλώσεις, επήλθαν μεγάλες αλλοιώσεις, τόσο στον αρχικό φωτισμό, όσο και στα φωτιστικά σώματα: Ακατάλληλοι λαμπτήρες, μετακινήσεις προβολέων, μη προσαρμογή του φωτισμού του ναού της Νίκης -το 2004, το μνημείο ήταν ακόμη σε φάση αναστήλωσης- σβέση των περιμετρικών προβολέων του Βράχου και του Διονυσιακού Θεάτρου, καταστροφή προβολέων από το κεραυνικό πλήγμα της άνοιξης του 2019, έλλειψη των αρχικών λαμπτήρων στην αγορά, κακή στόχευση φωτιστικών, ανομοιόμορφη ένταση στον φωτισμό, φύτευση που παρεμπόδιζε τις δέσμες φωτός, άναρχα τοποθετημένη καλωδίωση, παρεμβαλλόμενες κατασκευές που εξυπηρετούν τις αναστηλωτικές εργασίες, έδιναν στα μνημεία της Ακροπόλεως μια εικόνα άναρχης εγκατάλειψης.
Κύριο μέλημά μας, από τον Ιούλιο του 2019, ήταν η αναβάθμιση των υποδομών και των παρεχομένων υπηρεσιών στην Ακρόπολη των Αθηνών. Η εικόνα του κορυφαίου μνημείου μας, αντικατοπτρίζει και εκπέμπει την εικόνα της χώρας. Αγαθή τύχη θέλησε τον στόχο μας αυτό να υιοθετήσει το Κοινωφελές Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο προσφέρθηκε ευγενώς να αναλάβει τη σημαντική χορηγία για μια σειρά έργων στην Ακρόπολη: Τα σημαντικότερα είναι ο φωτισμός, που σε λίγο θα καταυγάσει τα μνημεία στέλνοντας μήνυμα κάλλους και αισιοδοξίας σε όλο τον πλανήτη, καθώς και η κατασκευή και εγκατάσταση του ανελκυστήρα πλαγιάς, ενός πρωτοποριακού και εξαιρετικά σύνθετου έργου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η προσβασιμότητα στον αρχαιολογικό χώρο με απόλυτη ασφάλεια, όχι μόνον για ΑμεΑ, αλλά για όλους όσους έχουν δυσκολίες στην προσέγγιση της Ακρόπολης και των μνημείων της.
Εν μέσω της πανδημίας είναι πολύ σημαντικό η Αθήνα να μπορεί να προσφέρει στους Έλληνες, στους επισκέπτες της, στον κόσμο ολόκληρο, μια νέα, αναβαθμισμένη εικόνα του Ιερού Βράχου. Είμαι ευτυχής -που και στην περίπτωση αυτή- η σύμπραξη του Δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα προσφέρει στην πατρίδα μας, σε σύντομο χρόνο, πρότυπα και καινοτόμα έργα, που συμβάλλουν στην αναβάθμιση της διεθνούς εικόνας της χώρας μας.
Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, στη συνεδρίαση της 1ης Οκτωβρίου 2019, ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση που περιλάμβανε την εκπόνηση της νέας μελέτης φωτισμού για όλα τα μνημεία της Ακρόπολης και τα πέριξ αυτής. Η οριστική μελέτη, που εκπονήθηκε από την κ. Ελευθερία Ντεκώ, η οποία κατέθεσε γνώση και ψυχή, εγκρίθηκε ομόφωνα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, στις 18 Μαρτίου 2020, ενώ η πρόνοια για την αντιμετώπιση του ιού, είχε επιβάλλει απόλυτο lockdown.
Είναι η πρώτη φορά που ο φωτισμός στην Ακρόπολη διακρίνει τα μνημεία του Ιερού Βράχου μεταξύ τους αλλά και από τα τείχη. Φωτίζονται εκ νέου 9 σημεία: Ο Βράχος, τα Τείχη, ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια, ο Ναός της Αθηνάς Νίκης, το Ερέχθειο, το Θέατρο του Διονύσου, η Στοά του Ευμένους, το Διονυσιακό Ιερό. Το μνημείο του Θρασύλλου, οι Χορηγικοί Κίονες, το Ασκληπιείο και τα σπήλαια του Απόλλωνος και της Αγλαύρου -της Κλεψύδρας- καθώς και το Ιερό της Αφροδίτης φωτίζονται για πρώτη φορά.
Ο φωτισμός τώρα αναδεικνύει το σύνολο του Ιερού Βράχου, τα Τείχη, τον όγκο, τη γεωμετρία κάθε μνημείου, από κάθε πιθανό σημείο θέασης. Τα μάρμαρα, πιο λευκά από ποτέ, αντανακλούν το φυσικό υλικό, εξάρουν κάθε πτυχή, κάθε γεωμετρικό σχήμα, τονίζουν το ανάγλυφο της διακόσμησης κάθε μνημείου. Αναδεικνύεται ο όγκος και η γεωμετρία κάθε μέρους του συνόλου, από οποιοδήποτε σημείο θέασης και απόστασης. Αλλά το έργο του φωτισμού δεν περιορίστηκε στο αισθητικό μέρος. Συμπεριέλαβε την αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών με τον εκσυγχρονισμό της ηλεκτρολογικής εγκατάστασης, την βελτίωση των οδεύσεων των καλωδιώσεων στα μνημεία, και του συστήματος αυτοματισμού και ελέγχου των φωτιστικών σωμάτων. Τα νέα φωτιστικά σώματα είναι φιλικά προς το περιβάλλον προσφέροντας σημαντική οικονομία στην ενέργεια. Εξασφαλίζεται η ποιότητα και η διάρκεια στον χρόνο.
Πλήθος επιστημόνων και τεχνικών -σε όλα τα επίπεδα-κατέθεσε τη γνώση και την εμπειρία του, πρόσφερε κόπο και πόνο –με την αρχαία σημασία των λέξεων- για να ολοκληρωθεί ο νέος φωτισμός της Ακρόπολης και των μνημείων της. Η Ελευθερία Ντεκώ και οι συνεργάτες της κατέθεσαν την ψυχή τους, οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού ενστερνίστηκαν ασμένως τον στόχο μας και αφιέρωσαν πολύ περισσότερο χρόνο απ΄ ό,τι προβλέπουν τα καθιερωμένα. Ο πρόεδρος και τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, υιοθετώντας στοχαστικές προσαρμογές, από την πρώτη μέρα της καραντίνας, συνέδραμαν και συνδράμουν ουσιαστικά στην υλοποίηση του συνόλου των έργων, επί και πέριξ του Ιερού Βράχου. Ευχαριστώ τον καθένα από καρδιάς.
Ωστόσο, τίποτε απ΄ ό,τι βλέπομε δεν θα μπορούσε να έχει πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον σήμερα, στο χρονικό διάστημα των μόλις επτά μηνών, χωρίς την γενναία χορηγία και την καθολική υποστήριξη του Προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνη Παπαδημητρίου, ο οποίος υιοθέτησε το αίτημά μας πριν καλά- καλά διατυπωθεί. Και όχι μόνον στην αρχή, αλλά αποδεχόμενος ασμένως και συνεχώς την ένταξη στο χορηγικό πρόγραμμα των μικρότερων ή και των μεγαλύτερων αναγκών. Είμαι πραγματικά ευτυχής που η σύμπραξη του Δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα μπορεί να προσφέρει στην πατρίδα μας σε σύντομο χρόνο πρότυπα και καινοτόμα έργα, που συμβάλλουν στην αναβάθμιση της διεθνούς εικόνας της Ελλάδας.
«Χαῖρε λαμπτήρ, νυκτὸς ἡμερήσιον φάος πιφαύσκων», άδει ο χορός στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου, όταν ανάβουν οι φωτιές που αναγγέλλουν τη νίκη των Αχαιών στην Τροία.
«Χαίρε λαμπάδα που έφερες το φως της μέρας μέσα στη νύχτα»,
Σας ευχαριστώ
