Σήμερα, 16 Οκτωβρίου, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, κήρυξε την έναρξη των εργασιών του Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διαχείριση Επισκέψιμων Ενάλιων Χώρων της Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς "Dive in Blue Growth". Το τριήμερο Συνέδριο, που πραγματοποιείται στο Μουσείο της Ακροπόλεως με τη συμμετοχή 55 ομιλητών και περισσότερων από 200 συνέδρων από όλον τον κόσμο, διοργανώνεται από την Περιφέρεια Θεσσαλίας και το υπουργείο Πολιτισμού, υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπιου Παυλόπουλου. Το συνέδριο διοργανώνεται με αφορμή την επιτυχή ολοκλήρωση του βραβευμένου προγράμματος διευρωπαϊκής συνεργασίας Interreg BLUEMED, για τη δημιουργία καταδυτικών πάρκων και υποβρυχίων Μουσείων, στο οποίο η Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι ο επικεφαλής εταίρος.
Ακολουθεί ο χαιρετισμός της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Λίνας Μενδώνη:
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι,
Αποτελεί για μένα ιδιαίτερη χαρά να βρίσκομαι σήμερα ανάμεσα σας, στην έναρξη του Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διαχείριση των Επισκέψιμων Ενάλιων Χώρων Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς: "Dive in Blue Growth".
Για την ευκαιρία αυτή και την ευγενική πρόσκληση, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Περιφερειάρχη Θεσσαλίας, κ. Αγοραστό. Θα ήθελα, επίσης, να εκφράσω τις ευχαριστίες και την εκτίμησή μου προς τους διοργανωτές, τους εταίρους του Προγράμματος BLUEMED και την Med Sustainable Tourism Community, όπως επίσης και προς τους πολυάριθμους συνέδρους, ερευνητές και επαγγελματίες υψηλής εμπειρίας και εξειδίκευσης.
Κατ' αρχάς, οφείλω να επισημάνω τον πολύ επίκαιρο χαρακτήρα του παρόντος Συνεδρίου. Καθώς έχει ήδη ξεκινήσει η ανάπτυξη στρατηγικών και πολιτικών ενόψει της νέας Προγραμματικής Περιόδου του 2021-2027, τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμους, οργανισμούς, τοπικές κοινωνίες και επιχειρήσεις, να διαβουλευτούν και να συνεργαστούν, προκειμένου να προσδιοριστούν εγκαίρως οι κατευθύνσεις και οι στόχοι ενός κοινού σχεδίου δράσης. Ενός σχεδίου, που στον Τομέα του Πολιτισμού θα πρέπει να στρέφεται γύρω από δύο κύριους άξονες: αφενός την προστασία, διατήρηση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και την υποστήριξη και ενίσχυση των σύγχρονων τεχνών και της δημιουργικής βιομηχανίας, και αφετέρου την επιδίωξη βιώσιμης, αειφόρου και καθολικής ανάπτυξης σε τοπικό, περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο.
Δίχως αμφιβολία, ο Πολιτισμός αποτελεί, πρωτίστως, ανθρώπινο δικαίωμα και κοινωνικό αγαθό. Ταυτόχρονα, ο Πολιτισμός είναι παράγων της οικονομίας και συντελεστής της ανάπτυξης. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ο Πολιτισμός συνιστά τον τέταρτο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης. Ο Πολιτισμός έχει καίρια συμβολή στο Ευρωπαϊκό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, με ετήσια αύξηση σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή άλλων τομέων της οικονομίας. Η υψηλή επένδυση και πλήρης αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου αποδίδει υψηλή προστιθέμενη αξία και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στις συνδεόμενες με τον Πολιτισμό εξωτερικές οικονομίες. Επιπλέον, ο Πολιτισμός προσφέρει ισχυρή στήριξη της απασχόλησης, τόσο στο πεδίο της πολιτιστικής κληρονομιάς και των δημιουργικών βιομηχανιών, όσο και, κυρίως, στον τουρισμό.
Καθώς η Ελλάδα επανέρχεται στην κανονικότητα, ο Πολιτισμός, χάρη στις πολλαπλές συνέργειες με άλλους τομείς, μπορεί να αναδειχθεί σε παράγοντα ενίσχυσης του τουρισμού, και ταυτόχρονα σε εργαλείο ανάκτησης της χαμένης εθνικής ανταγωνιστικότητας, μέσω της ανάδειξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Χώρας. Σε μια ευρύτερη «οικονομία των εμπειριών» μπορεί να προσφέρει εκείνες ακριβώς τις «εμπειρίες» που εμπλουτίζουν και διαφοροποιούν το τουριστικό προϊόν. Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο διαρκώς αυξανόμενος διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ τουριστικών προορισμών καθιστά τη διαφοροποίηση, τον εμπλουτισμό και την ανανέωση του τουριστικού προϊόντος αδήριτη ανάγκη και απαραίτητη συνθήκη βιωσιμότητας και ανάπτυξης. Η προσέλκυση και η διατήρηση των τουριστικών ροών απαιτεί τη δημιουργία, τη διαρκή εξέλιξη και αναβάθμιση και την μακροπρόθεσμη διαχείριση ιδιαίτερων πόλων έλξης. Επιπλέον, η βιωματική απόκτηση της πολιτιστικής εμπειρίας συνιστά ένα από τα κύρια desiderata των επισκεπτών, που πέραν της υψηλής ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, αποζητούν εντρύφηση στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία και ξεχωριστή ταυτότητα του τόπου περιήγησής τους, αλλά και στο άφθαρτο και αναλλοίωτο φυσικό περιβάλλον.
Οι χώρες της Μεσογείου, και ιδιαίτερα οι παράκτιες και νησιωτικές περιοχές τους, έχουν τέσσερα σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά: Μακραίωνη και πλούσια ιστορία, που μεταφράζεται σε εξίσου πλούσια και πολύπλευρη πολιτιστική κληρονομιά. Πλούσια και ποικίλα φυσικά τοπία, στα οποία η θάλασσα και το θαλάσσιο στοιχείο κατέχουν κεντρική θέση. Οικονομίες που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, κύριος πόλος έλξης του οποίου είναι ο μοναδικός κάθε φορά συνδυασμός φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Και ένα μείγμα ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, που σχετίζεται άμεσα και επηρεάζεται από τις κλιματικές συνθήκες και μεταβολές.
Στη σημερινή εποχή, η αειφορία του περιβάλλοντος, ανθρωπογενούς και φυσικού, ιδιαιτέρως δε εκείνου που βρίσκεται σε στενή σχέση και συνάφεια με τη θάλασσα, αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα παγκόσμιας εμβέλειας, που θέτει, με επιτακτική ανάγκη, σοβαρές προκλήσεις. Προκλήσεις επιστημονικές, κοινωνικές, οικονομικές, και εντέλει πολιτικές, εθνικές και διεθνείς. Για τον λόγο αυτόν, προγράμματα όπως το BLUEMED που επιδιώκουν τη διασφάλιση της αειφορίας στις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές μέσα από την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας για την κατάρτιση αποτελεσματικών στρατηγικών διαχείρισης, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και αξία.
Η δημιουργία καταδυτικών πάρκων και επισκέψιμων ενάλιων χώρων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να συμβάλει σημαντικά στη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών. Οι σχετικές μελέτες δείχνουν ότι η ερασιτεχνική καταδυτική δραστηριότητα αποτελεί προτιμώμενη επιλογή αναψυχής για έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων παγκοσμίως, οδηγώντας έτσι στην ανάδειξη όχι μόνο συγκεκριμένων περιοχών, αλλά και χωρών στο σύνολό τους σε διεθνείς προορισμούς για την άσκησή της. Σύμφωνα δε με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, ο καταδυτικός τουρισμός καταγράφει διαρκώς ανοδικές τάσεις, καθώς ο αριθμός των πιστοποιημένων αυτοδυτών διεθνώς αυξάνεται εκθετικά, ο δε κύκλος εργασιών της καταδυτικής βιομηχανίας στην Ευρώπη ανέρχεται πλέον σε δισεκατομμύρια ευρώ.
Όσον αφορά στη χώρα μας, οι πελάτες των καταδυτικών κέντρων φαίνεται ότι είναι σε μεγάλο ποσοστό μέσοι τουρίστες, που συνδυάζουν τις διακοπές τους με μια ευκαιριακή κατάδυση αναψυχής και λιγότερο συστηματικοί δύτες, που ταξιδεύουν ειδικά για το σκοπό αυτόν. Είναι, δηλαδή, κατά κύριο λόγο επισκέπτες, οι οποίοι επιζητούν μια πιο πλούσια, ολοκληρωμένη και βιωματική εμπειρία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της περιοχής που επισκέπτονται.
Η δημιουργία επισκέψιμων για το κοινό υποβρυχίων αρχαιολογικών χώρων, μεμονωμένων ή υπό τη μορφή ευρύτερων καταδυτικών πάρκων, υπήρξε – και παραμένει – για την Ελληνική Πολιτεία και το Υπουργείο Πολιτισμού ένα τολμηρό εγχείρημα μεγάλης ευθύνης και μια πρόκληση με ειδικές απαιτήσεις και προϋποθέσεις, που υπαγορεύονται από τρεις βασικές αναγκαιότητες: Την τήρηση της ασφάλειας του κοινού, τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος, και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η διαχείριση, ανάδειξη και απόδοση στο κοινό ενός ενάλιου αρχαιολογικού χώρου οφείλει να υπηρετεί ταυτόχρονα το δικαίωμα πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά και τις ανάγκες προστασίας της. Διαφοροποιείται, ωστόσο, ουσιωδώς από την αντίστοιχη ενός επίγειου. Κάθε ενάλιος χώρος αποτελεί μοναδική περίπτωση με ειδικές συνθήκες, που χρήζει ειδικής αντιμετώπισης στο πλαίσιο του ίδιου ευρύτερου θεσμικού πλαισίου. Κάθε χώρος θα πρέπει πρώτα να έχει επαρκώς διερευνηθεί, τεκμηριωθεί και οριοθετηθεί, ώστε να αποκλειστεί κατά το μέγιστο δυνατό η πιθανότητα ατυχήματος, το ενδεχόμενο πρόκλησης φθοράς στις αρχαιότητες ή η δυνατότητα ανάπτυξης παράνομων αρχαιοκαπηλικών δραστηριοτήτων. Η επίσκεψη στο χώρο δεν μπορεί παρά να είναι ελεγχόμενη και υπό αυστηρές προϋποθέσεις ασφάλειας.
Οι αναγκαίες θεσμικές παρεμβάσεις σε εξειδίκευση των απαιτήσεων του Άρθρου 24 του Συντάγματος και των διατάξεων των Άρθρων 3 και 15 του Ν.3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» πραγματοποιήθηκαν με το Άρθρο 11 του Ν. 3409/2005 «Καταδύσεις Αναψυχής και άλλες διατάξεις» σχετικά με την πρόβλεψη λειτουργίας «Υποβρύχιων Μουσείων» (ο όρος αντικαταστάθηκε από τον πλέον δόκιμο και ακριβή «Επισκέψιμος Ενάλιος Αρχαιολογικός Χώρος»). Αυτό συμπληρώθηκε στη συνέχεια με το Άρθρο 44 του Ν. 4179/2013, το οποίο παρέχει για το σκοπό αυτόν τη δυνατότητα κατάρτισης προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης. Οι θεμελιώδεις αρχές προστασίας και διαχείρισης της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς διατυπώνονται και σε διεθνή κείμενα, όπως η Σύμβαση της UNESCO του 2001 που βασίζεται στη Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, επηρεάζονται δε και από άλλες διατάξεις, όπως αυτές του Ν. 4546/2018, που ενσωμάτωσε στην ελληνική νομοθεσία την Οδηγία 2014/89/ΕΕ «περί θεσπίσεως πλαισίου για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό».
Υπό τις ανωτέρω βασικές αρχές και προϋποθέσεις ξεκίνησαν οι διαδικασίες με την υπογραφή των απαραίτητων ΚΥΑ για τη δημιουργία επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας (στη Μεσσηνία το 2013, στη Μαγνησία και Αλόννησο το 2015, την Αττική το 2015, και στην περιοχή του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων το 2019), που συνοδεύονται από διαδικασίες κατάρτισης σχετικών προγραμματικών συμβάσεων μεταξύ Δημοσίου και Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την υλοποίηση των σχετικών έργων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ιδιαίτερα ο καίριος ρόλος της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, τόσο στην αρχική υλοποίηση, όσο κυρίως στην μακροπρόθεσμη διασφάλιση της βιωσιμότητας των εν λόγω έργων προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Η σύμπραξη και συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα εν προκειμένω μπορεί να αποβεί πρόσφορη και αμοιβαία επωφελής τόσο στη φάση της υλοποίησης, όσο και σε αυτή της λειτουργίας.
Επίσης, οι δυνατότητες αξιοποίησης των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων στον τομέα της έρευνας και της εκπαίδευσης, με τη συνδρομή ακαδημαϊκών και άλλων φορέων πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω, όπως και οι εναλλακτικοί τρόποι γνωριμίας και πρόσβασης σε ενάλιους χώρους της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένης της εικονικής με τη βοήθεια της τεχνολογίας, για το συντριπτικό ποσοστό του κοινού, το οποίο δεν έχει την ικανότητα ή τη δυνατότητα της αυτοπρόσωπης φυσικής κατάδυσης.
Οι τελευταίες αυτές παράμετροι θα πρέπει να αξιολογηθούν από κοινού με τη μουσειακή μας πολιτική και να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσέλκυσης του ενδιαφέροντος και της παρουσίας επισκεπτών, στο οποίο θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται και δράσεις, όπως αυτή της δημιουργίας του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά, το οποίο μετά από μια πενταετία ύπνωσης επανέρχεται δυναμικά, σε άμεση συνάφεια με το θαλασσινό στοιχείο και με τους χιλιάδες ταξιδιώτες που διέρχονται κάθε χρόνο από το κεντρικό λιμάνι της Χώρας.
Ελπίζω ότι περισσότερες και αναλυτικότερες θέσεις για τα θέματα, που έθιξα ανωτέρω, θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο του παρόντος Συνεδρίου. Όλοι αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις τοποθετήσεις σας.
Καλή επιτυχία και εποικοδομητικές συζητήσεις στις εργασίες σας.
