Μακαριώτατε,
Σεβασμιώτατοι,
Άγιοι Πατέρες,
..................
Με μεγάλη χαρά και ιδιαίτερη συγκίνηση βρίσκομαι πάλι εδώ σε αυτόν τον οικείο χώρο κοντά σε οικεία πρόσωπα. Mε διαφορετική αυτή τη φορά ιδιότητα, αλλά με το ίδιο πάντα αίσθημα ευθύνης και την ίδια σταθερή προσήλωση στο μείζον αξιακό, συμβολικό και πραγματικό κεφάλαιο του Πολιτισμού. O στόχος μας κοινός: Η προάσπιση και η προαγωγή του Πολιτισμού.
Ένα μικρό, αλλά εξόχως λαμπρό και σπουδαίο δείγμα του πολύτιμου πολιτιστικού μας κεφαλαίου υποδεχόμαστε απόψε στην Αθήνα. Στους χώρους του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου καλωσορίζομε την Έκθεση «Το ημέτερον κάλλος: Βυζαντινές εικόνες από τη Θεσσαλονίκη». Στο πλαίσιο της έκθεσης παρουσιάζονται 21 βυζαντινές εικόνες, κυρίως της παλαιολόγειας περιόδου, προερχόμενες από το σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Βλατάδων, και από ναούς όμορων της Θεσσαλονίκης Μητροπόλεων, καθώς και δύο έργα που εκπατρίστηκαν στη Γερμανία και την Ιταλία.
Η Έκθεση διοργανώθηκε από το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών –ένα από τα παλαιότερα επιστημονικά καθιδρύματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου– στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση πεντηκονταετίας (1968-2018) συνεχούς και αδιάλειπτης λειτουργίας και προσφοράς στον τομέα των πατερικών και ευρύτερων θεολογικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Η Έκθεση εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο 2018 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, κ. Βαρθολομαίο, και φιλοξενήθηκε με εξαιρετική επιτυχία ως τον Μάρτιο 2019, στην έδρα του Ιδρύματος, την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης. Η Έκθεση συνοδεύεται από έναν εξαιρετικό επιστημονικό κατάλογο συγκροτημένο από τις συμβολές πληθώρας εγνωσμένων συντελεστών.
Η Έκθεση αποτέλεσε ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, που συμπεριελήφθη στις δράσεις του «Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018». Τώρα, χάρη στην πρωτοβουλία του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών, δίδεται η ευκαιρία στο αθηναϊκό και το διεθνές κοινό να επισκεφθεί την Έκθεση, να απολαύσει τα εκθέματα, να ψυχαγωγηθεί – με την αρχαία του όρου σημασία.
Η συμπερίληψη της Έκθεσης στις δράσεις του Ετους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018 συνέβαλε σημαντικά στην αναγνώριση της μεγάλης συνεισφοράς της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής των Βλατάδων στη διάσωση μεγάλου αριθμού μοναδικών έργων της βυζαντινής τέχνης. Πρωτίστως όμως, στην προβολή της Θεσσαλονίκης ως σπουδαίου πνευματικού και καλλιτεχνικού κέντρου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την παλαιολόγεια περίοδο. Έτσι, η πόλη επάξια κατέκτησε τον τίτλο της «Συμβασιλεύουσας», πλάι στην Κωνσταντινούπολη.
Η ιδιαιτερότητα, και ως εκ τούτου το ξεχωριστό ενδιαφέρον και η αξία αυτής της Έκθεσης, έγκεινται στο γεγονός ότι κατόρθωσε με μεγάλη επιστημονική αρτιότητα, μουσειολογική επάρκεια και ιδιαίτερη αισθητική να αναδείξει τη στενή σχέση και συνάφεια ανάμεσα στην υψηλή ποιότητα της καλλιτεχνικής παραγωγής της Θεσσαλονίκης, όπως αυτή εκφράστηκε -κυρίως- μέσα από την τέχνη των ιερών εικόνων, αλλά και στις ευρύτατες πνευματικές διεργασίες και θεολογικές ζυμώσεις, που έλαβαν χώρα στην πόλη την εποχή του κινήματος του Ησυχασμού, υπό την καθοριστική επιρροή της προσωπικότητας του Αρχιεπισκόπου της Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Ο Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος συνδέθηκε στενά με τη Μονή Βλατάδων, επηρέασε αυτήν την περίοδο όσο κανείς με τη θεολογική του σκέψη την τέχνη των ιερών εικόνων. Στις εικόνες αποτυπώθηκε με τον πλέον εύγλωττο και εκφραστικό τρόπο η «περί φωτός» διδασκαλία του, γεννώντας έργα υψηλής καλλιτεχνικής και πνευματικής αξίας, εφάμιλλα με εκείνα των εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων αυτής της περιόδου από τη Θεσσαλονίκη, ιδιαίτερα ευδιάκριτο στα εξαιρετικά δείγματα εικόνων, που φιλοξενούνται στην Έκθεση – την οποία σήμερα έχομε το εξαιρετικό προνόμιο να εγκαινιάζομε – είναι η συναρμογή της άριστης καλλιτεχνικής ποιότητας και των υψηλού επιπέδου ικανοτήτων των ανώνυμων κατά κανόνα αγιογράφων, με το υψηλό θεολογικό περιεχόμενο και την βαθιά πνευματική εκφραστικότητα των έργων τους.
Τα έργα αυτά αντανακλούν ταυτόχρονα το φυσικό κάλλος της εξωτερικής μορφής και το εσώτερο κάλλος του θείου φωτός σε μια μυστική και άρρηκτη σύζευξη. Μια σύζευξη, που ως φορέας του Ευαγγελίου και του εσχατολογικού μηνύματος της εκπλήρωσης της Θείας Οικονομίας για την εν Χριστώ ανακαίνιση του κόσμου και τη σωτηρία του ανθρώπου, βρίσκεται στο επίκεντρο της Ορθοδοξίας. Της Ορθόδοξης ταυτότητας, της εκκλησιαστικής παράδοσης και της λειτουργικής ζωής, που με τη σειρά τους συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της πλούσιας πνευματικής και ευρύτερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
