​Το βασικό πλαίσιο του σχεδίου για την περιφερειακή πολιτική σύγχρονου πολιτισμού ανέλυσε σήμερα η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Μυρσίνη Ζορμπά στην πρώτη ετήσια συνάντηση του προγράμματος «Πολιτισμός 2030», που διοργανώνει ο οργανισμός «Ελευσίνα 2021 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».

Η κ. Ζορμπά μίλησε μεταξύ άλλων για:

• ​Ένα σύγχρονο μοντέλο δημόσιας πολιτικής για τον πολιτισμό.
• Περιφερειακή πολιτισμική πολιτική στην κατεύθυνση της ανασυγκρότησης της ταυτότητας και της ανάδειξης των πόλεων και των περιφερειών.
• Τα περιφερειακά γραφεία σύγχρονου πολιτισμού που είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν στις περιφέρειες και στους μεγάλους δήμους της χώρας.
• Την «Επιτροπή Περιφερειακής Πολιτικής» που θα πλαισιώσει τον νέο Ειδικό Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού.
• Την ίδρυση «Περιφερειακών Κέντρων Πολιτισμού».
• Την ανάγκη σχεδιασμού της πολιτισμικής πολιτικής σε βάθος δεκαετίας.
• Τη συμπεριληπτικότητα και συμμετοχικότητα ως άξονα σχεδιασμού της πολιτισμικής πολιτικής και τη σημασία της αλλαγής του λόγου περί πολιτισμού.
• Την πραγματοποίηση ερευνών για τον τρόπο που κατανοούν τις έννοιες πολιτισμός και τέχνη οι πολίτες και, ιδιαίτερα, οι νέοι σήμερα.
• Την πολιτισμική δημοκρατία ως τον ακρογωνιαίο λίθο του σχεδιασμού της πολιτικής του Υπουργείου.
  
• Τα ζητήματα στα οποία καλείται να ανταποκριθεί η Ελευσίνα2021, προκειμένου να αναδιαμορφωθεί το πεδίο της πολιτικής του πολιτισμού.
  

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού. 

***

Με ιδιαίτερη χαρά υποδεχθήκαμε την ανακήρυξη της Ελευσίνας σε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πριν απ' όλα ασφαλώς γιατί αποτελεί μια σημαντική διάκριση για την πόλη, αλλά κι επειδή εξ αρχής η ομάδα διεκδίκησης έθεσε στο σώμα του φακέλου που επεξεργάστηκε και κατέθεσε τον πυρήνα και την προοπτική δυναμικών ιδεών που αφορούν την ίδια την πολιτική του πολιτισμού και τους δρώντες στο εσωτερικό της, το πεδίο της καλλιτεχνικής παραγωγής και των συντελεστών του, την πόλη στη σχέση της με τη μνήμη αλλά και τα δίκτυα των κοινοτήτων που τη συναποτελούν, την παραγωγική διάσταση της πολιτιστικής βιομηχανίας και τις μεταμορφώσεις του τοπικού μέσα από τη σχέση του με το υπερτοπικό και το παγκόσμιο, εντέλει το περιβάλλον και τη βιωσιμότητα.

Όλα τα παραπάνω εντάσσονται στη συζήτηση για ένα σύγχρονο μοντέλο δημόσιας πολιτικής για τον πολιτισμό κι αυτό απαιτεί, εκτός των άλλων, τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας πολιτισμικής περιφερειακής πολιτικής. Πρόκειται για μια ανάγκη που έχει διαπιστωθεί εδώ και αρκετά χρόνια και που έχει πίσω της προβληματισμό και πρωτοβουλίες που αξίζει να θυμηθούμε: τον Θάνο Μικρούτσικο και το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων και τον Παύλο Γερουλάνο με τη Λευκή Βίβλο.

Σήμερα καλούμαστε να διαμορφώσουμε μια περιφερειακή πολιτισμική πολιτική στην κατεύθυνση της ανασυγκρότησης της ταυτότητας και της ανάδειξης των πόλεων και των περιφερειών, με κεντρικούς άξονες: τη συμπερίληψη όλων των ομάδων του πληθυσμού χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, την πολιτισμική συνοχή μέσα από τη μείωση των ανισοτήτων, τις συμμετοχικές διαδικασίες, την παραγωγική και οικονομική αναζωογόνηση, τη χρήση πόρων που μπορεί να ήταν παραγνωρισμένοι ή και υποτιμημένοι ως χτες. Μια περιφερειακή πολιτική πολιτισμού που θα αφορά τόσο τον χρονικό ορίζοντα σχεδιασμού της πολιτικής αυτής όσο και την γεωγραφία της.

Για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε περιφερειακά γραφεία σύγχρονου πολιτισμού που θα δημιουργηθούν στις περιφέρειες και στους μεγάλους δήμους της χώρας, τα οποία θα ανιχνεύσουν, σε ένα πρώτο επίπεδο, τα πεδία δραστηριότητας και το δυναμικό κοινό των οργανισμών, φορέων και συλλογικοτήτων πολιτισμού κάθε περιοχής. Θα πρέπει στο σημείο αυτό τα περιφερειακά γραφεία σύγχρονου πολιτισμού να είναι ανοιχτά στο να διαχειριστούν την επικοινωνία με ένα ετερόκλιτο πλήθος φορέων, οργανισμών, κινήσεων, με κριτήριο τη δυναμική παρουσία και την επιρροή τους στην περιοχή, χωρίς προκαταλήψεις όσον αφορά τη θεσμική διάσταση, την ιστορικότητα, τον ιδιωτικό ή δημόσιο χαρακτήρα, την τυπική ή άτυπη μορφή. Στον διάλογο έχουν ισότιμη θέση βιβλιοθήκες, πολιτιστικοί οργανισμοί των Δήμων, ωδεία, κινηματογραφικές λέσχες, μουσεία, σύλλογοι, φοιτητικές ομάδες, κινήσεις και ενώσεις πολιτών και καθένας που ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό. Προκειμένου να πετύχουμε τον διάλογο όλων και την ευέλικτη συνεργασία και δικτύωση σε μια πρώτη φάση ανταλλαγής εμπειριών και προδιαγραφής μελλοντικών συμπράξεων, οφείλουμε να δώσουμε χώρο σε όλα τα ζωντανά κύτταρα της περιφέρειας να βρεθούν στο τραπέζι του διαλόγου. Στόχος η διαμόρφωση ενός σχεδίου πολιτισμικής ανάπτυξης της περιφέρειας.

Τα περιφερειακά σχέδια πολιτισμικής ανάπτυξης θα μπορούν να βρουν στο Υπουργείο Πολιτισμού τον αναγκαίο συνομιλητή και υποστηρικτή, καθώς πολύ σύντομα θα οργανωθεί η Ειδική Γραμματεία Σύγχρονου Πολιτισμού. Αυτή η νέα δυνατότητα θα επιτρέψει στη Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού να διευρύνει τον ορίζοντά της και να συμβάλει στον πολιτικό σχεδιασμό και την υποστήριξη της περιφερειακής πολιτικής για τον πολιτισμό.

Πλάι στον Ειδικό Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού θεωρούμε σημαντικό να λειτουργήσει μια «Επιτροπή Περιφερειακής Πολιτικής», που θα αποτελείται από υπηρεσιακούς και μη υπηρεσιακούς παράγοντες, θα είναι διεπιστημονική και θα στελεχώνεται και με απόφοιτους των μεταπτυχιακών τμημάτων πολιτιστικής διαχείρισης. Αυτή η Επιτροπή θα μπορεί να εργαστεί για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της περιφερειακής πολιτικής από πλευράς Υπουργείου Πολιτισμού, την αναζήτηση πόρων, την επεξεργασία και την προκήρυξη προγραμμάτων που θα απευθύνονται στις περιφέρειες. Επίσης, θα μπορεί να εργαστεί πάνω στις προδιαγραφές των «Περιφερειακών σχεδίων πολιτισμικής ανάπτυξης», να υποστηρίζει τη δουλειά των «Περιφερειακών Γραφείων Σύγχρονου Πολιτισμού», να συγκροτεί τα απαραίτητα αρχεία, να αξιοποιεί τα υπάρχοντα μητρώα φορέων και κλαδικών πληροφοριών, να προσφέρει τεχνική βοήθεια στα «Περιφερειακά Γραφεία», να έχει τη συνολική ευθύνη για τον σχεδιασμό και υλοποίηση της περιφερειακής πολιτισμικής πολιτικής.

Τι σημαίνει στην πράξη αυτό; Από τη μία μεριά τη συγκρότηση περιφερειακών γραφείων και σχεδίων πολιτισμού στην περιφέρεια, από την άλλη τη συγκρότηση ενός συνομιλητή και συνδιαμορφωτή περιφερειακής πολιτικής στο Υπουργείο Πολιτισμού. Για τον λόγο αυτό θεωρούμε άλλωστε απαραίτητο και εργαζόμαστε από τώρα για ένα ΕΣΠΑ 2014-2020, που θα διαθέτει για τον σκοπό αυτό το Υπουργείο.

Παράλληλα, μέσα από το παραπάνω σχήμα θεωρούμε σημαντικές τις κεντρικές κατευθύνσεις της πολιτισμικής πολιτικής. Ο πολιτισμός αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την καταπολέμηση των ανισοτήτων και των διακρίσεων, των προκαταλήψεων και του αποκλεισμού, για την κοινωνική συνοχή, την ενίσχυση της αλληλεγγύης, τη διαμόρφωση δημοκρατικών κοινωνιών που θα ενισχύουν τη δημιουργικότητα, την ελεύθερη και ισότιμη έκφραση, τη συμμετοχικότητα και τη διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενων πολιτών. Για τον λόγο αυτό, οι κεντρικές κατευθύνσεις της πολιτισμικής πολιτικής θα αποτελούν επίσης πεδίο διαλόγου με τις περιφέρειες και θα υποστηρίζονται από προγράμματα της Επιτροπής Περιφερειακής Πολιτικής. Κοινωνικο-πολιτισμικά φαινόμενα όπως η βία, η θρησκευτική μισαλλοδοξία, ο σεξισμός, η εσωστρέφεια, ο τοπικισμός, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία απαιτούν την δημιουργία προγραμμάτων που θα μπορούν να αποκτούν περιφερειακή διάσταση με την ενίσχυση των απαραίτητων παρεμβάσεων.

Η ίδρυση «Περιφερειακών Κέντρων Πολιτισμού» θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει τους κόμβους ενός πολιτισμικού δικτύου με την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή δρώντων και κοινού. Κοινωνικός χώρος, πληροφόρηση, επικοινωνία, διάχυση ιδεών, εκδηλώσεις, μπορούν να δοκιμάζουν πρακτικά την εφαρμογή μιας πολυεστιακής ανάπτυξης του πεδίου του πολιτισμού συνδέοντας την περιφέρεια με άλλες περιφέρειες και το κέντρο.

Όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητο να σχεδιαστούν με ορίζοντα δεκαετίας, κι έτσι περνάμε από το 2020 στο '30. Το να μπορεί κανείς να προγραμματίζει, σχεδιάζει και εφαρμόζει πολιτισμικά προγράμματα με πνοή στον χρόνο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση που δρα πολλαπλασιαστικά στην καινοτομία, ποιότητα και επιδραστικότητα των προγραμμάτων αυτών τόσο γενικά, όσο και ειδικότερα, στις κοινότητες τις οποίες αφορούν.

Παρόμοια είναι άλλωστε η τάση της πολιτισμικής πολιτικής σε όλη την Ευρώπη. Εμβληματικά ιδρύματα όπως το Arts Council της Αγγλίας, που αποτελεί πυλώνα όχι μόνο για τον σχεδιασμό της πολιτισμικής πολιτικής αλλά και για την ίδια τη σύλληψη και τη θεσμοποίησή της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και αυτά της Σκωτίας, της Ιρλανδίας, της Νορβηγίας, της Φιλανδίας κινούνται στην ίδια κατεύθυνση. Και βέβαια, όλη η προσπάθεια που έγινε τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες στην κατεύθυνση αυτή δεν ήταν ουδέτερης πολιτικής κατεύθυνσης. Το αντίθετο. Στόχος ήταν να αποκατασταθεί η πίστη στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, μέσα από τη διεύρυνση όσων συμμετέχουν στην παραγωγή και την κατανάλωση της πολιτισμικής δημιουργίας, ή διαφορετικά, η δημιουργία των όρων και των συνθηκών για την επίτευξη των διαδικασιών πολιτισμικής δημοκρατίας.

Στο επίκεντρο της στρατηγικής των φορέων αυτών είναι ο σχεδιασμός της πολιτισμικής πολιτικής της επόμενης δεκαετίας σε μια κατεύθυνση ανανέωσης και εκσυγχρονισμού, ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες, ανησυχίες και προσδοκίες της κοινωνίας. Στο επίκεντρο η κουλτούρα της καθημερινής ζωής, ετερόκλιτη, πολυφωνική και πολυδύναμη, με προστιθέμενη αξία για τα χαμηλά στρώματα και τη συνοχή της κοινωνίας. Αλλά, προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, χρειαζόμαστε πρώτα να αποσαφηνίσουμε την ίδια την έννοια του πολιτισμού. Να μετακινηθούμε από τις λογικές της εννοιολόγησης της κουλτούρας «από τα πάνω», στην χαρτογράφηση και κατανόηση των πολυφωνικών και ποικιλότροπων πολιτισμικών πόρων, των όρων παραγωγής τους, των πολιτισμικών πρακτικών. Γι' αυτό, πολύ χαρακτηριστικά, πριν από οποιοδήποτε σχεδιασμό, ή καλύτερα ως προϋπόθεσή του, πραγματοποιούνται έρευνες για τον τρόπο που κατανοούν τις έννοιες πολιτισμός και τέχνη οι πολίτες, και ιδιαίτερα οι νέοι, σήμερα. Με πρωτοβουλία του Arts Council της Αγγλίας, για παράδειγμα, πραγματοποιήθηκαν έρευνες σε ένα σημαντικό δείγμα του πληθυσμού με αμεσότητα και πολυμορφική και πολυεπίπεδη προσέγγιση, οι οποίες φωτίζουν πολύ ενδιαφέρουσες τάσεις ως προς την πρόσληψη του πολιτισμικού φαινομένου –τάσεις που μπορεί να υποψιαζόμασταν, αλλά δεν είχαμε εμπειρικά δεδομένα για να υποστηρίξουμε. Δείχνουν μεταξύ των άλλων ότι το τι κατανοούμε ως πολιτισμό είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση της ηλικιακής μας ομάδας αλλά, κυρίως, της κοινωνικής και οικονομικής μας θέσης. Με άλλα λόγια, αυτό που προκύπτει με σαφήνεια από τις σχετικές έρευνες είναι ότι υπάρχει μεγάλη απόκλιση στο τι αντιλαμβάνονται και στο πώς διαμορφώνουν πεποιθήσεις και στάσεις ζωής, ανάλογα με τις βιωμένες συνθήκες της ζωής τους.

Η κατανόηση αυτή, όπως και μια σειρά από άλλες που αφορούν το τι νοείται ως πολιτισμός και τέχνη από τους πολίτες, είναι πολύ σημαντική αν θέλουμε να σχεδιάσουμε μια πολιτισμική πολιτική που δεν θα είναι «για» τους πολίτες και τις κοινότητές τους, αλλά θα σχεδιάζεται και θα υλοποιείται μαζί με τους πολίτες, θα προκύπτει μέσα από τις ανάγκες και τις ανησυχίες τους ως αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής τους ύπαρξης. Γι' αυτό και το Υπουργείο Πολιτισμού σχεδιάζει να πραγματοποιήσει τέτοιου είδους έρευνες, που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε τα αιτήματα των κοινοτήτων και με οδηγό την κατανόηση αυτή να σχεδιάσουμε την ανταπόκριση των παρεμβάσεων.

Η συμπεριληπτικότητα και η συμμετοχικότητα ως άξονας σχεδιασμού της πολιτισμικής πολιτικής πρέπει να ανταποκρίνεται στον τρόπο που υλοποιούνται οι ίδιες οι πολιτικές παρεμβάσεις. Η αλλαγή του λόγου περί πολιτισμού είναι σημαντική, μόνο ωστόσο αν εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα Λόγου που συμπεριλαμβάνει τις πρακτικές. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η πολιτισμική δημοκρατία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του σχεδιασμού της πολιτικής μας.

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Σημαίνει την ενεργή καταπολέμηση της επίδρασης των ανισοτήτων και των διακρίσεων στο πεδίο του πολιτισμού. Χρειάζονται πολιτικές επιλογές και στοχευμένες δράσεις, για να πετύχουμε την άρση των συνθηκών που περιορίζουν τον πολιτισμικό ορίζοντα των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Χρειάζονται υποδομές, υποστηρικτικό περιβάλλον, θεσμοποιημένες διαδικασίες και δρώντα υποκείμενα. Αλλά το πιο κρίσιμο, χρειάζεται να βρούμε το πλαίσιο που θα εξασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή των αποκλεισμένων, περιθωριοποιημένων, ευάλωτων ή «αόρατων» ομάδων στο πεδίο του πολιτισμού, χωρίς το πλαίσιο αυτό να παράγει, μέσα από την λειτουργία του, νέες, ίσως άλλου τύπου, διακρίσεις.

Η σημερινή μας συνάντηση και η διοργάνωση αυτή «Πολιτισμός 2030» καλείται εκ των πραγμάτων να παίξει σημαντικό ρόλο στο νέο αυτό πεδίο που ανοίγεται μπροστά μας με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη δεκαετία. Αποτελεί αναμφισβήτητα πρόκληση.

Η Ελευσίνα έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά δομικών ζητημάτων του οργανισμού, ζητήματα νομικού πλαισίου, επιχειρησιακά σχέδια, καθυστερήσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί στην πορεία ορισμένων από τα έργα. Από την άλλη, έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα γραφής σε ό,τι αφορά την καλλιτεχνική δημιουργία, τη συμπεριληπτικότητα, τον βιωματικό και τον συμμετοχικό χαρακτήρα των πολιτισμικών δράσεων. Το Φεστιβάλ Συνοικισμός το καλοκαίρι, το έργο «Αποθέματα: Invatory», τα προγράμματα που σχεδιάζονται για την ενίσχυση των ικανοτήτων, καθώς και οι συνέργειες που ετοιμάζονται σε ό,τι αφορά τα φεστιβάλ, αποτελούν μερικές από τις πρωτοβουλίες που μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε.

Πώς θα αλλάξει η πόλη σε διάρκεια με αξιώσεις μέσα από τις νέες πολιτικές του πολιτισμού;

Το στοίχημα είναι να μπορέσει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά και με μακρόπνοη προοπτική σε μια σειρά από ζητήματα που θα συμβάλλουν στην αναδιαμόρφωση του πεδίου της πολιτικής του πολιτισμού:

• ​Να ενθαρρύνει τη διεύρυνση του πεδίου του πολιτισμού, ώστε να συμπεριλάβει το πολιτισμό της καθημερινής ζωής και τη βιωμένη κουλτούρα.
• Να ενθαρρύνει τη διεύρυνση της συμμετοχής καλλιτεχνικών ομάδων στην πολιτισμική παραγωγή.
• Να αναπτύξει συμμετοχικές και συμπεριληπτικές πρακτικές.
• Να εστιάσει στη διαθεματικότητα (intersectionality), ώστε να δώσει τη δυνατότητα της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν πολλαπλούς αποκλεισμούς και ανισότητες.
• Να δομήσει συνέργειες με ένα δίκτυο πολιτισμικών κέντρων τόσο στην κοινότητα όσο και έξω από αυτήν.
• Να συνδυάσει την στροφή στην καινοτομία με την στροφή στην ποιότητα.
• Να συνδεθεί με τα προτάγματα της εθνικής πολιτισμικής πολιτικής.
• Να υποστηρίξει τους δημιουργούς και τη δημιουργικότητα.
• Να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τοπική κοινότητα, τη μνήμη, τις προσδοκίες και τις ανάγκες της και ταυτόχρονα να επανεξετάζει και να ανανεώνει διαρκώς αυτή τη σύνδεση.
• Οι δομές και οι δράσεις που θα δημιουργηθούν να είναι προοπτικά βιώσιμες, έτσι ώστε να αλλάξει η πόλη και οι ζωές των ανθρώπων σταθερά προς το καλύτερο.