Μετά από τις 40 μέρες που αφιερώσαμε στην ενημέρωση, τη συνεργασία και το σχεδιασμό, μπορούμε σήμερα να καταθέσουμε τις στρατηγικές κατευθύνσεις μας για το επόμενο διάστημα.

Θεωρούμε σημαντικό να καθιερώσουμε στο διάλογο του υπουργείου Πολιτισμού με τους θεσμικούς και τους ανεξάρτητους δημιουργικούς δρώντες, καθώς και τις κοινότητες πολιτιστικής παραγωγής, χρήσης και κατανάλωσης, ένα σύγχρονο λόγο για τον πολιτισμό όσον αφορά την εννοιολόγηση, τις στρατηγικές προτεραιότητες, τη διαχείριση. Έχουμε ανάγκη τον διάλογο με τους ανεξάρτητους δημιουργούς που διαρκώς ανανεώνουν την αντίληψη μας για τον κόσμο, κι επίσης το διάλογο με όλες τις τόσο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, διότι ο πολιτισμός αναπνέει μέσα στην καθημερινότητα τους, οι πολίτες παράγουν, δεν καταναλώνουν μόνο, τον πολιτισμό. Σκοπεύουμε να αρθρώσουμε έναν σύγχρονο λόγο  για τον πολιτισμό, να μοιραστούμε μαζί σας το νόημα που κινεί τις στρατηγικές και τις προτεραιότητες μας, να προσπαθήσουμε να μετατρέψουμε την διαχείριση σε πολιτική διαδικασία.   

Η προσέγγισή μας θα είναι σταθερά κοινωνικο-πολιτισμική. Ο όρος ίσως ακούγεται τεχνικός αλλά περιγράφει κάτι απλό. Δεν θα περιορίσουμε την προσοχή μας στους οργανισμούς που παράγουν πολιτισμό, θα είμαστε εξίσου στραμμένοι στο κοινό. Το πληθυντικό ανεξάντλητο κοινό της καθημερινότητας με την πλούσια διαστρωμάτωσή του, την απροϋπόθετη έκφραση του που υπερβαίνει τις συμβατικές ταξινομήσεις. Θέλουμε να ακούσουμε με προσοχή τους μεγάλους απόντες της καθιερωμένης πολιτιστικής σκηνής, το μη κοινό, και τις αιτίες που το κρατούν μακριά από τη συμμετοχή. Χρειάζεται να χαρτογραφήσουμε τα πεδία των επιθυμιών του αλλά και να διακρίνουμε τις αθέατες και μη νομιμοποιημένες πλευρές του πολιτισμού της καθημερινής ζωής που επηρεάζουν καθοριστικά τις στάσεις, νοοτροπίες και συμπεριφορές.  

Οι λέξεις-κλειδιά για αυτή τη διαδικασία είναι η συμμετοχικότητα και όχι απλώς η πρόσβαση, τα πολιτισμικά δικαιώματα, οι ανισότητες και διακρίσεις, οι πολιτισμικές κοινότητες –ορατές ή αφανείς, η διαφορετικότητα, η πολυεθνοτική κοινωνία, ηπολιτισμική βιοποικιλότητα, εντέλει η κοινωνική συνοχή. Με αυτά τα εργαλεία θα μπορέσουμε να ερμηνεύουμε τα νέα και συχνά εκρηκτικά πολιτισμικά φαινόμενα, να ανοίξουμε ένα πεδίο διαλόγου σε πολλά επίπεδα, να ακούσουμε πιο προσεκτικά κοινωνικούς επιστήμονες και διανοούμενους, να σχεδιάσουμε πολιτικές ρυθμίσεις και παρεμβάσεις πιο δίκαιες και συμπεριληπτικές, όπως έχει υποχρέωση να κάνει εξ ορισμού η δημόσια πολιτική του πολιτισμού.

Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που αξίζει να τεθούν σε δημόσιο διάλογο σχετικά με τον πολιτισμό που αξιωνόμαστε και που θέλουμε, την πολιτισμική μας ταυτότητα και τη συγκρότησή της, ιδιαίτερα όσον αφορά τις νεότερες γενιές. Αξίζει να ονομάσουμε με ψυχραιμία και θάρρος τις πολιτισμικές συγκρούσεις αντί να τις απωθούμε και να τις αφήνουμε να δηλητηριάζουν την κοινή μας ζωή. Κι ακόμη να ξαναδούμε τον ρόλο των κρατικών οργανισμών και των ιδιωτικών ιδρυμάτων, κυρίως σε αναφορά προς το κοινό και το μη κοινό τους, τις προτάσεις νοήματος και τη διαμόρφωση των νέων υποκειμενικοτήτων που αποπειρώνται.

Υπάρχουν πολλά κοινωνικο-πολιτισμικά φαινόμενα που ερμηνεύονται συνήθως απροβλημάτιστα και επιφανειακά. Ίσως μοιράζεστε κι εσείς την αίσθηση πως κυριαρχεί εντέλει μια ηγεμονία της κοινοτοπίας από την οποία απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό η κριτική σκέψη και εμποδίζει την πολιτική οικονομία των νοημάτων να γίνει παραγωγική. Αυτό πρέπει να αλλάξει και είναι υποχρέωση του υπουργείου να προκαλεί και να στηρίζει έναν πολυφωνικό διάλογο γύρω από όλα αυτά τα ζητήματα.​

Το υπουργείο

Ο κύριος κορμός του υπουργείου υπηρετεί, όπως όλοι ξέρετε, την Πολιτιστική κληρονομιά και σ’ αυτό υπάρχει συνέχεια, συνέπεια, καθολικότητα, δομή κεντρική και περιφερειακή, επιστημονικά όργανα, εντέλει σταθερή ενεργητική πολιτική και παρέμβαση. Υπάρχει στο υπουργείο σημαντικό επιστημονικό προσωπικό –όχι μόνο αρχαιολόγοι αλλά και όλες οι αναγκαίες ειδικότητες, μεγάλα έργα που εκτελούνται, μουσεία, ανασκαφές, έρευνα σε τομείς δύσκολους και ορισμένες φορές πρωτοποριακούς, εκπαιδευτικά προγράμματα και, όπως είναι φυσικό, υπάρχουν και καθυστερήσεις, προβλήματα, γραφειοκρατικές εμπλοκές που δεν μπορούν να προληφθούν ή να αποφευχθούν όπως αποδεικνύει η εμπειρία. Για να αντιμετωπίσουμε καλύτερα αυτά τα θέματα, αποφασίσαμε να έχουμε συναρμοδιότητα με τον υφυπουργό κ. Στρατή, να ενδυναμώσουμε την οργάνωση και την πολιτική βούληση που απαιτείται και με τη σημαντική στήριξη της Γ.Γ. κας Βλαζάκη, να συγκροτήσουμε όχι ένα ιεραρχικό σχήμα αλλά μια ομάδα που αντιμετωπίζει από κοινού και σε στενή συνεργασία όλα τα ζητήματα. Είναι νομίζω μια αλλαγή που θα αποδειχθεί ευεργετική για την οργάνωση αλλά και τις προοπτικές του υπουργείου, καθώς ήδη αρχίσαμε να παίρνουμε αποφάσεις που θα βοηθήσουν στο μέλλον, όταν άλλοι θα βρίσκονται στη θέση μας. Με τον υφυπουργό Γιώργο Βασιλειάδη, πάλι, συζητάμε εντατικά την ανάδειξη του αθλητισμού ως πολιτισμικής πρακτικής, την ανάγκη διαλόγου, την κουλτούρα του σώματος, τη βιωμένη κουλτούρα, τις πρωτοβουλίες που θα απωθήσουν τον ελιτισμό και θα μειώσουν τις αξιωματικές αποστάσεις μεταξύ σωματικής και πνευματικής άσκησης.

Ο διάλογος

Λίγα λόγια για τα νομικά πρόσωπα και τους εποπτευόμενοι φορείς του υπουργείου, που εφαρμόζουν πολιτικές με ανεξάρτητα ΔΣ και διευθυντές. Έχουμε ξεκινήσει μαζί τους έναν διάλογο, για πρώτη φορά συναντηθήκαμε όλοι σε μια κοινή σύσκεψη, φυσικά ακολουθούν και επιμέρους συνεργασίες, είμαστε και μπροστά σε νέους προϋπολογισμούς και λήξη θητείας ορισμένων. Ωστόσο, αυτό που θέσαμε στη σύσκεψη για να ακούσουμε τις απόψεις όλων αφορούσε τον κοινό παρονομαστή τους, το ίδιο το κοινό τους που είναι και ο λόγος ύπαρξής τους άλλωστε. Αφήσαμε εκεί ανοιχτό το διάλογο, γιατί θέλει αρκετή σκέψη και ιδέες. Την ίδια συζήτηση κάναμε επίσης με τους διευθυντές και τις διευθύντριες των Μουσείων, με τους οποίους επίσης υπήρξε κοινός προβληματισμός και ο διάλογος θα συνεχιστεί.

Κοινότητα πολιτισμού

Η δημόσια διοίκηση, η οργάνωση και η διαχείριση της καθημερινότητας του υπουργείου απαιτεί αποφάσεις και αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που μας προσφέρονται. Θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε τα κενά, να ενεργοποιήσουμε νέους τρόπους συνεργασιών εντός του υπουργείου με όλο το προσωπικό, να αξιοποιήσουμε γνώσεις με ιδιαίτερη χρησιμότητα. Απευθυνθήκαμε από την πρώτη στιγμή σε όλους τους εργαζόμενους χωρίς εξαίρεση και στενά ιεραρχικά κριτήρια, θέλουμε να ξέρουν τι σκεφτόμαστε και τι σχεδιάζουμε, να μαθαίνουμε τις δικές τους σκέψεις και ιδέες, να αποτελούμε μια κοινότητα πολιτισμού πριν απ’ όλα εμείς οι ίδιοι που βρεθήκαμε σ’ αυτή τη συγκυρία να συνεργαζόμαστε. Υπάρχει καλό κλίμα, είμαι αισιόδοξη, παρότι ο χρόνος πιέζει και ο σχεδιασμός μας πρέπει να είναι ρεαλιστικός.

Το ζήτημα της προστασίας της αρχαιολογικής και γενικότερα της πολιτισμικής κληρονομιάς μάς έχει απασχολήσει το τελευταίο διάστημα, μολονότι τη θεωρούμε δεδομένη και το θεσμικό πλαίσιο ισχυρό. Η εξαίρεση του Νόμου 4389/2016 για τους αρχαιολογικούς χώρους δεν εγείρει αμφιβολίες, ωστόσο, είμαστε σε διαρκή επαφή με το υπουργείο Οικονομικών και έχει δρομολογηθεί η διαδικασία ώστε να τεθεί στη διάθεσή του υπουργείου Πολιτισμού το ταχύτερο ο πλήρης κατάλογος των ακινήτων που εξαιρούνται και τα οποία αντιστοιχούν σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, μουσεία, ιστορικούς τόπους και ακίνητα, που προορίζονται για την εν γένει εξυπηρέτηση του δημόσιου σκοπού της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η πιστοποιημένη ταυτοποίηση θεωρούμε ότι θα κλείσει τον κύκλο της αμφιβολίας γύρω από αυτό το θέμα τελεσίδικα.

Γι’ αυτό και θεωρούμε ασύμβατη την απεργία που έχει εξαγγελθεί για την Πέμπτη, διότι οι κλειστοί αρχαιολογικοί χώροι συνηγορούν όχι υπέρ της δημόσιας προστασίας τους αλλά, αντίθετα, γίνονται μπούμερανγκ ευνοώντας επιχειρήματα και σχέδια που έχουν εκφραστεί υπέρ της ιδιωτικής φύλαξης. Είναι κρίμα, τη στιγμή που προχωρούμε σε διαδικασίες ικανές να διαφυλάξουν την πολιτιστική κληρονομιά για πρώτη φορά τόσο αποφασιστικά και λεπτομερειακά, να βρισκόμαστε μπροστά σε κλειστές πόρτες. Ελπίζω και εύχομαι τελικά να επικρατήσουν πιο νηφάλιες φωνές και σεβασμός όχι μόνο στα μνημεία αλλά και στους επισκέπτες που τα τιμούν και τα συντηρούν με την παρουσία τους.

​Θεμελιώδη σχέδια

1.      «Παρατηρητήριο Εθνικού Πολιτισμικού Κεφαλαίου» με στόχο την ανάλυση της συγκρότησης του υλικού και συμβολικού πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας και την παρακολούθηση της εξέλιξής του σε ετήσια βάση. Το εργαλείο αυτό είναι απαραίτητο αν θέλουμε να υπερβούμε έναν ορισμό του πολιτισμού που περιορίζεται στις τέχνες και την πολιτιστική κληρονομιά και αποτελεί προϋπόθεση για να προτείνουμε πολιτισμικές πολιτικές που θα απαντούν σε πραγματικές ανάγκες και θα αξιοποιούν το πλούσιο δυναμικό της Ελληνικής κοινωνίας. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να βάλουμε το πεδίο σε μια νέα τροχιά αειφόρου ανάπτυξης και θα βελτιώσουμε τη συνεισφορά του στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, με τελικό στόχο τη βελτίωση των όρων της πολιτισμικής δημοκρατίας.

2.      Περιφερειακή πολιτική σύγχρονου πολιτισμού με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη δεκαετία 2020-’30, ως απαραίτητη παράμετρο συγκρότησης ενός νέου πολιτισμικού μοντέλου αειφόρου ανάπτυξης και κοινωνικο-πολιτισμικής συνοχής. Τα ζωντανά κύτταρα πολιτισμού της περιφέρειας που ήδη λειτουργούν σε πολλούς τομείς, χρειάζεται να δυναμώσουν και να ενισχυθούν. Θα προχωρήσουμε σε δικτύωση και όπου χρειάζεται στο σχεδιασμό νέων καινοτόμων θεσμών πολιτισμικής οργάνωσης στην επικράτεια. Στόχος μας η ανάπτυξη ενός περιφερειακού δικτύου που θα λειτουργεί με αυτονομία, ισοτιμία και εξωστρέφεια για να εκφράζει, να αναδεικνύει και να  συγκροτεί τις δικές του τοπικές πολιτισμικές στοχεύσεις και να μην αναπαράγει ένα κεντρικό υδροκεφαλικό μοντέλο σε κακέκτυπες παραλλαγές. Έμφαση θα δοθεί στην προσέγγιση σύγχρονων δημιουργών και τοπικών κοινωνιών, αναγκαία προϋπόθεση της αειφόρου ανάπτυξης τόσο των πόλεων της περιφέρειας, όσο και της ίδιας της σύγχρονης τέχνης.

3.      Νέος Οργανισμός Βιβλίου και Ανάγνωσης μετά από διαβούλευση με τους φορείς και την κοινότητα βιβλίου και ανάγνωσης για τη σκοπιμότητα της ίδρυσης και τον σχεδιασμό του. Ο διάλογος θα λάβει υπόψη όλες τις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στον τομέα της παραγωγής, διακίνησης και κατανάλωσης βιβλίου, των πρακτικών ανάγνωσης, των τεχνολογιών και των βιβλιοθηκών, των οπτικοακουστικών μέσων και των ψηφιακών εφαρμογών, καθώς και τη νέα πραγματικότητα της Εθνικής βιβλιοθήκης αλλά και βιβλιοθηκών και δικτύων της περιφέρειας, προκειμένου να διατυπωθεί ένα σχέδιο με προοπτική και μελλοντική προοπτική.

4.      Πολιτισμός και παιδιά. Ξεκινάμε έρευνα του Παιδαγωγικού τμήματος ΕΚΠΑ για τη σχέση των ανηλίκων με τις υπηρεσίες και την κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων και αγαθών. Η έρευνα θα υποστηρίξει στη συνέχεια πολιτικές παρεμβάσεις και νέα προγράμματα για τα παιδιά. Πρόκειται για απαραίτητο εργαλείο ώστε η τέχνη, η επικοινωνία και καθετί ακόμη που τρέφει το φαντασιακό και την πολιτισμική ταυτότητα των νέων και των παιδιών να τους προσφέρει το έδαφος της ελεύθερης έκφρασης, να προσφέρει δημιουργικά εφόδια, να συγκροτεί ώριμους ανθρώπους και πολίτες.

5.      Νέοι και παιδιά και Νέοι δημιουργοί και καλλιτέχνες, ένα πρόγραμμα καινοτόμων προτάσεων και παραγωγής πολιτισμικών σχεδίων που θα αφορά τις νεότερες ηλικίες. Ένα πρόγραμμα που θα προκηρυχθεί στις αρχές της επόμενης χρονιάς και θα φέρνει κοντά δημιουργικές ομάδες νέων παραγωγών και καλλιτεχνών τόσο με τις μικρές ηλικίες όσο και την εφηβική και μετεφηβική νεότητα. Το κενό είναι μεγάλο και η πολιτεία οφείλει να ενισχύσει και να βελτιώσει αυτή την κρίσιμη πτυχή της καλλιτεχνικής παραγωγής.

6.      Πολιτισμός και Αθλητισμός σε διάλογο και συνεργασία, προκειμένου να αναπτύξουμε μορφές πολιτισμικής έκφρασης και πρακτικών εντός και εκτός γηπέδων. Ο αθλητισμός είναι ένα πολύπλοκο και σύνθετο πολιτισμικό γεγονός μεγάλων διαστάσεων. Θέλουμε σιγά σιγά και μεθοδικά να δημιουργήσουμε συνδέσεις που θα προσφέρουν και θα ανοίξουν αυτή την δυναμική σε άλλες περιοχές του πεδίου. Θα αφουγκραστούμε αυτόν τον χώρο προσεκτικά και θα πάρουμε πρωτοβουλίες με σκοπό την ωφέλεια τόσο των φιλάθλων όσο και του κόσμου εκτός γηπέδων.

«Οι ποιητές, όπως και οι ποδοσφαιριστές, πρέπει να είναι τεχνικά επιδέξιοι, πειθαρχημένοι, ευφάνταστοι και ικανοί να αυτοσχεδιάσουν ανά πάσα στιγμή. Γιατί η ποίηση είναι ένα παιχνίδι που απαιτεί υψηλή συγκέντρωση και, πράγματι, αυτά που έμαθα στο γήπεδο εξακολουθούν να με διδάσκουν στην καθημερινή μου εργασία, που είναι η σύνθεση ποιημάτων» λέει σε μια συνέντευξή του ο Κρίστοφερ Μέριλ, αμερικανός ποιητής και δοκιμιογράφος.

7.      Ακροπόλ. Στο κτίριο που βρισκόμαστε σήμερα  εξετάζουμε την ιδέα να δημιουργηθεί ένας κόμβος πολιτισμικής δραστηριότητας, ένας χώρος καλλιτεχνικής δημιουργίας, που θα επιχειρεί να αποτελέσει το «ενδιάμεσο πεδίο» συνεχούς συνδιαμόρφωσης και διαλόγου ανάμεσα στη δημόσια πολιτική και τη σύγχρονη ανεξάρτητη παραγωγή, με επίκεντρο τις ανάγκες του κοινού. Ένα σημείο όπου διαφορετικά και ανήσυχα κοινά θα συναντιόνται με πρωταρχικό το δικαίωμα της συμμετοχής. Εκθέσεις, παραστάσεις, μουσική, βιβλίο και κάθε μορφή σύγχρονης τέχνης και δημιουργίας θα μπορούν να βρουν έναν φιλόξενο χώρο ανοιχτό στις ανεξάρτητες και νεανικές δημιουργικές και καλλιτεχνικές δυνάμεις. Θέλουμε να φτιάξουμε έναν κόμβο που θα στηρίζει την καλλιτεχνική δραστηριότητα σε όλες τις φάσεις της, με ανοιχτές πρόβες,  σεμινάρια, συμμετοχικές συναντήσεις, εκθέσεις, συνέδρια και φεστιβάλ. Θα παρέχουμε χώρο και υποστήριξη ώστε να μπορούν οι μη συμβατικές πολιτισμικές και καλλιτεχνικές εκφράσεις και πρακτικές να αποκτήσουν την δυνατότητα να μας προκαλέσουν και να μας εκπλήξουν. Κι ακόμη θέλουμε να υπάρχει μια διάσταση διεθνής, που θα ενεργοποιεί την εθνική συζήτηση υποδεχόμενη συνομιλητές από άλλα μέρη του κόσμου και θα τονώνει την διεθνή παρουσία καλλιεργώντας  συνεργασίες με ανάλογες πρωτοβουλίες εκτός Ελλάδας.

Σχεδιάζονται επίσης μια σειρά από συνεργασίες και συνέργειες με υπουργεία, φορείς, την περιφέρεια Αττικής και άλλες δημοτικές και περιφερειακές αρχές που έχουν ενδιαφέρον και επιθυμούν πολιτισμική παρέμβαση σε συγκεκριμένα πεδία. Θα ακούσουμε τις προτάσεις τους με προσοχή και θα κάνουμε τις δικές μας με περίσκεψη.

                                                                  Μυρσίνη Ζορμπά