«Έτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για νά 'ρθω /Στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου./ Σοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού/ Λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου/ Βγείτε απ' την άγια τη φωτιά, στριφογυρίστε μες στο στρόβιλο,/ Γενείτε δάσκαλοι του τραγουδιού για την ψυχή μου./ Κάψετε την καρδιά μου κι αναλώστε την· άρρωστη του πόθου, /Δεμένη σ' ένα ζώο που ξεψυχά,/ Δεν ξέρει τώρα τι είναι· και δεχτείτε με /Στην τεχνουργία της αιωνιότητας.»

Με αυτούς τους στίχους ο μέγιστος Ιρλανδός Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς (σε απόδοση Γιώργου Σεφέρη) περιγράφει το δικό του «Ταξίδι στο Βυζάντιο», σε ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα του περασμένου αιώνα, τον ερχομό του από τον ευρωπαϊκό 1922 σε μια εποχή όπου η τέχνη παραμένει ανώνυμη, γίνεται καθημερινότητα και προσευχή και κερδίζει την αιωνιότητα μέσα στην ομορφιά. Ο Γέητς μέσα από τους στίχους του ανακαλύπτει το δικό του Βυζάντιο. Έναν κόσμο που υπάρχει όχι στην ιστορία, αλλά στην τέχνη. Ενώ διαβάζουμε τους στίχους του καλούμαστε και εμείς να ανακαλύψουμε το δικό μας βυζάντιο.

Η σχέση μας με το Βυζάντιο είναι μια σχέση πολύπλοκη. Ενώ η παρουσία του είναι έντονη γύρω μας τόσο στην εκκλησιαστική τέχνη όσο και στα αρχαιολογικά ευρήματα, στα μεγάλα τείχη, στα ανάκτορα, στους ιπποδρόμους και στα λουτρά δεν μπορούμε να περιγράψουμε με σαφήνεια τη σχέση μας με αυτή την τόσο μεγάλη (τόσο σε σημασία όσο και σε έκταση) ιστορική περίοδο.

Ίσως γιατί το ίδιο το Βυζάντιο αποτελεί ένα ιδιότυπο ιστορικό φαινόμενο: ο Κωνσταντίνος αναγνωρίζεται ως ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας χωρίς όμως να είναι και ο τελευταίος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ενώ το Βυζάντιο είναι η μόνη αυτοκρατορία, που δεν κτίσθηκε πάνω στα ερείπια μιας άλλης ύστερα από στρατιωτική νίκη, αλλά ήταν αποτέλεσμα των εξελίξεων στον ρωμαϊκό κόσμο. Υπήρξε ταυτόχρονα μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά ταυτόχρονα και ένα νέο μόρφωμα, μια αυτοκρατορία που προέκυψε μέσα από διαδικασίες και εξελίξεις σε μια σειρά από τομείς. Από τις κοινωνικές και γεωγραφικές μετατοπίσεις μέχρι τη γλώσσα και τη θρησκεία.

Ταυτόχρονα το βυζάντιο ορίζει και μια κοινή κληρονομιά για την ευρύτερη περιοχή αφού η παρουσία του πολιτισμού στη Βαλκανική, στην ανατολή, στην Ιταλία και στην ευρύτερη μεσόγειο ορίζει ένα κοινό σημείο αναφοράς και ως ένα βαθμό ένα ευρύτερο κοινό παρελθόν. Η επιρροή του βυζαντινού πολιτισμού  είναι ταυτόχρονα ορατή ακόμα και σήμερα στις πολιτιστικές σχέσεις που η Ελλάδα μοιράζεται με μια σειρά από άλλες χώρες. Σχέσεις θρησκευτικές, πολιτιστικές, γλωσσικές  κ.α.

Κάθε χειρονομία λοιπόν, που γεφυρώνει αυτό το χάσμα από το αρχαίο στο σύγχρονο είναι πολύτιμη. Αποτελεί μια ψηφίδα που μας βοηθά να δούμε καλύτερα το ίδιο μας το πρόσωπο, να αντικρίσουμε με περισσότερη καθαρότητα την ταυτότητά μας και τη θέση μας στον κόσμο. Ακριβώς σε αυτή την κατεύθυνση συμβάλει και η έκθεση «Το Βυζάντιο και οι άλλοι κατά την πρώτη χιλιετία». Δίνοντάς μας στοιχεία για πτυχές του βυζαντίου που ο δημόσιος λόγος αγνοεί. Στοιχεία για το εμπόριο, τον πολιτισμό, την διπλωματία, την οικονομία και τόσα ακόμη.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φορείς που συνέβαλαν στη δημιουργία ενός τόσο σημαντικού αποτελέσματος και που μας προσφέρουν την ευκαιρία να δούμε μια τόσο ολοκληρωμένη όψη του βυζαντινού πολιτισμού.