Είμαι χαρούμενη που βρίσκομαι εδώ γιατί αυτή περιοχή έχει δώσει μεγάλο κομμάτι της ταυτότητας του ελληνικού πολιτισμού. Τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν ένα κομβικό σημείο για τη στρατηγική του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα νησιά αυτά αποτέλεσαν κοιτίδα πολιτισμού και ταυτόχρονα μια μόνιμη γέφυρα μέσα στους αιώνες ανάμεσα σε διαδοχικές πολιτισμικές φάσεις. Οι άπειρες αυτές στρώσεις του παρελθόντος είναι παντού ορατές. Από νησί σε νησί, από χωριό σε χωριό, πολλές φορές ακόμα και στον ίδιο τόπο διαφορετικά στοιχεία συνυπάρχουν αρμονικά, σε συνομιλία. Τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον και το τοπίο. Τα νησιά αυτά αποτελούν ταυτόχρονα και διαμορφωτές της συνολικής ελληνικής ταυτότητας. Ορίζουν τον νησιωτικό χαρακτήρα, τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού και της εφευρετικότητας, του πνεύματος του Οδυσσέα, του κοσμοπολιτισμού και της εντοπιότητας.
Στα χαρακτηριστικά αυτά έρχεται να προστεθεί η έντονη τουριστική δραστηριότητα. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως τα νησιά αυτά αποτελούν βιτρίνα και οτ παράθυρο της χώρας μας προς τον έξω κόσμο. Έναν προορισμό που μπορεί να προσφέρει ταυτόχρονα ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς, μια διαδρομή μέσα στην ιστορία και μια εμπειρία φιλοξενίας μοναδική σε ολόκληρο τον κόσμο.
Και θα ήθελα στο σημείο αυτό να τονίσω πως την εξαιρετική συνεργασία με το Υπουργείο Τουρισμού για ποιοτική αξιοποίηση των αρχαιολογικών προορισμών με νέες εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Φέρνω ως παράδειγμα τις διαδρομές πολιτισμού οι οποίες αναδεικνύουν και συνδέουν τους πιο δημοφιλείς αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία με χώρους μικρότερης επισκεψιμότητας.
Τα τελευταία χρόνια τα νησιά αυτά βρέθηκαν στο κέντρο του δημοσίου ενδιαφέροντος για έναν ακόμη λόγο. Υπήρξαν –και είναι ακόμη- το πρώτο σκαλοπάτι της Ευρώπης στο οποίο πατούν οι πρόσφυγες. Κυνηγημένοι από τον πόλεμο, τους νόμους των ισχυρών και τις μυλόπετρες της ιστορίας, οι άνθρωποι αυτοί αναζητούν ένα ασφαλές καταφύγιο για να ξαναρχίσουν τις ζωές τους.
Σε πολλές περιπτώσεις, τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου έχουν καταφέρει να αναδείξουν πρακτικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτής της προσφυγικής κρίσης. Τρόπους που ενσαρκώνουν την αλληλεγγύη και την συνύπαρξη δίνοντας ένα μάθημα για την Ευρώπη, για την Ελλάδα, για όλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Τήλος, το μικρό νησί το οποίο πρόσφατα το BBC βάφτισε ως το πιο φιλόξενο μέρος της Ευρώπης. Στο νησί αυτό οι πρόσφυγες βρήκαν απάγκιο και εργασία και συμβιώνουν αρμονικά με τους ντόπιους. «Το όνομά της δεν είναι Τήλος. Είναι η γη των ονείρων» θα πει για το νησί ένας από τους Πρόσφυγες.
Το στοιχείο αυτό της φιλοξενίας και της αλληλεγγύης είναι για εμάς ένα βαθύ στοιχείο πολιτισμού. Γιατί πολιτισμός δεν είναι μόνο τα μνημεία ή τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα. Για εμάς ο πολιτισμός αποτελεί μια συνθήκη που περιγράφει το σύνολο της δραστηριότητάς μας. Κάθε εκδοχή της καθημερινότητας αποτελεί πτυχή πολιτισμού, μια ενέργεια που ορίζεται από έννοιες, ιδέες και αξίες. Στην παγκόσμια κρίση που διανύουμε, σε μια εποχή με πολλές ανακατατάξεις και αξιακές και ακόμα περισσότερους κινδύνους είναι επιτακτικός ο αναστοχασμός για να επαναπροσδιορίσουμε τις κατευθύνσεις και τις προτεραιότητες της πολιτικής μας σε σχέση με τον πολιτισμό. Ο προβληματισμός αυτός είναι κοινός τόσο στην Ευρώπη όσο και σε ευρύτερο διεθνές επίπεδο για τον ρόλο του πολιτισμού στη διαμόρφωση των πολιτικών επιλογών του Αύριο.
Συχνά αναφέρομαι σε τέσσερις άξονες που ορίζουν την πολιτική μας στον πολιτισμό – τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού όπως συνηθίζω να τα ονομάζω. Οι τέσσερις αυτές παράμετροι περιγράφουν το σχέδιο εντός του οποίου κινείται η πολιτική μας. Οι τέσσερις αυτοί πυλώνες είναι ο χώρος και ο χρόνος, η συλλογικότητα, η ποικιλομορφία και η βιώσιμη ανάπτυξη.
Ο χώρος για εμάς μπορεί να γίνει ορατός ως μια οριζόντια σχέση, ως μια σειρά ομόκεντρων κύκλων, όπου γύρω από το κέντρο απλώνονται η γειτονιά, η περιφέρεια, η χώρα, η Ευρώπη και ο κόσμος. Η αποκέντρωση για εμάς δεν αποτελεί έναν «ιμπεριαλισμό» του κέντρου, όπου επιβάλλονται κακέκτυπα και προκρίνονται μιμήσεις σε μικρότερη κλίμακα. Η στάση μας περιγράφεται από το διάλογο, την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στους διαφορετικούς κύκλους, με σεβασμό στη δημοκρατικότητα του διαλόγου και τη διαφορετικότητα. Και ταυτόχρονα η εξωστρέφεια που εκπέμπει ο κάθε κύκλος, την ταυτότητά του και το συγκριτικό του πλεονέκτημα.
Σε ότι αφορά τον χρόνο έχουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά -τόσο υλική όσο και άυλη- αλλά και τον σύγχρονο πολιτισμό αλλά ταυτόχρονα τις έρευνες και τις δομές για το μέλλον. Ο χρόνος αυτός διαπερνά και την πολιτική μας στο σύνολό της κάτι που φαίνεται και στις επιλογές μας.
Σε ό,τι αφορά την δεύτερη έννοια αυτή της συλλογικότητας ξεκινάμε από την παραδοχή πως είμαστε όλοι μας μέρος ενός όλου. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο καλλιεργούμε το πνεύμα συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού με δήμους και περιφέρειες, τους συλλογικούς φορείς, αλλά και τα υπόλοιπα Υπουργεία. Δουλεύουμε όλοι μαζί, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να καταφέρουμε κάτι σημαντικό, αξιοποιώντας τα χρηματοδοτικά εργαλεία, προκρίνοντας τις συνέργιες και τον συντονισμό των δράσεων.
Σημαντικός πυλώνας είναι η ποικιλομορφία. Η νησιωτική Ελλάδα αποτελεί μια χώρα με μεγάλη πολιτιστική «βιοποικιλότητα» με διαφορετικές παραδόσεις στην επικράτειά της, διαφορετικούς πολιτιστικούς πυρήνες ασύγκριτου πλούτου. Στόχος μας είναι η ανάδειξη της ταυτότητας και όχι η ισοπέδωση. Της ταυτότητας του κάθε τόπου και της κάθε παράδοσης, περιγράφοντας τελικά αυτή την ατελείωτη ποικιλία που είναι η χώρα μας.
Τέλος όσον αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η Ελλάδα έχει τρία κύρια στρατηγικά πλεονεκτήματα: α) Την πολιτιστική της κληρονομιά (χωρίς φυσικά να παραγνωρίζουμε τη σημασία και τα επιτεύγματα του νεώτερου πολιτισμού), β) το μοναδικό στην ομορφιά και την ποικιλομορφία τοπίο της και γ) την εξωστρέφεια και την ευρηματικότητα των πολιτών της. Τα στοιχεία αυτά οφείλουμε να τα αναδείξουμε και να τα ενισχύσουμε σε υπερθετικό βαθμό. Όχι μόνο γιατί αποτελούν ένα πολιτιστικό αγαθό το οποίο μπορεί να προσελκύσει ανθρώπους από όλο τον κόσμο, αλλά κυρίως γιατί αποτελεί την ταυτότητά μας, το αποτύπωμά μας στον κόσμο.
Έχοντας πλήρη επίγνωση της υψηλής τουριστικής κίνησης που συγκεντρώνουν τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου -τo 2016 η ομώνυμη διοικητική Περιφέρεια ήταν η πρώτη σε όγκο ταξιδιωτικών εισπράξεων και η δεύτερη σε επίπεδο διεθνών αφίξεων Περιφέρεια, συγκρινόμενη με άλλες τέσσερις (Κρήτη, Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Ιόνιοι Νήσοι)- το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού επιδεικνύει ιδιαίτερη μέριμνα αλλά και εγρήγορση ως προς τη διαχείριση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος των εν λόγω νησιωτικών περιοχών.
Αρκεί να αναφέρουμε ότι στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων λειτουργούν 25 αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές, ενώ στο αντίστοιχο της Δωδεκανήσου 24, οι δε οργανωμένοι αρχαιολογικοί χώροι που λειτουργούν στα Δωδεκάνησα ανέρχονται στους 28 και αντιστοίχως στις Κυκλάδες στους 15, στους οποίους θα πρέπει να προσθέσουμε και τους δεκάδες αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία που είναι προσβάσιμα δίχως δηλαδή την καταβολή εισιτηρίων και αναμφίβολα εμπλουτίζουν το τουριστικό προϊόν μιας περιοχής με προφανή αναπτυξιακά οφέλη.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τα έσοδα από τα εισιτήρια στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, στα Δωδεκάνησα, ήταν 7.416.688 ευρώ το 2016 και ανήλθαν σε 8.382.752 ευρώ το 2017, με αντίστοιχα ποσά για τις Κυκλάδες 3.683.372 (2016) και 4.159.110 (2017)
Πρώτιστος στόχος μας λοιπόν είναι η συνεχής αναβάθμιση και η ίδρυση όπου κρίνεται σκόπιμο νέων αρχαιολογικών μουσείων με διαχρονικό χαρακτήρα, στα νησιά μας, είτε είναι πολυσύχναστα και δημοφιλή είτε μικρά και ακριτικά, αλλά πλούσια σε ιστορία και μνήμες. Το ίδιο ισχύει και για τους αρχαιολογικούς χώρους, καθότι η ανάδειξη τους σε όλη την ανατολική συνοριογραμμή - από το ακριτικό Καστελλόριζο και τη Ρω μέχρι το Αγαθονήσι, διαγράφει με τον πιο γλαφυρό και διδακτικό τρόπο την μυριόχρονη ελληνική τους πορεία και αποτελεί την καλύτερη θωράκιση της ευαίσθητης γεωπολιτικά περιοχής του Νοτίου Αιγαίου.
Στα Δωδεκάνησα υπάρχουν δύο εμβληματικά μνημειακά σύνολα παγκόσμιας εμβέλειας: Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου ως Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ (1988) και ως πόλη-μέλος του Οργανισμού Πόλεων Παγκόσμιας Κληρονομιάς (1993) και η Χώρα της Πάτμου με το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη και το σπήλαιο της Αποκάλυψης.
Ένα μείζον ζήτημα που αφορά αυτούς δυο προστατευόμενους οικισμούς είναι η θεσμική θωράκιση και η προστασία της μορφής τους που επιτυγχάνεται χάρις στην αγαστή συνεργασία με τους τοπικούς φορείς και τις Υπηρεσίες της Δημοτικής Αρχής. Το ΥΠΠΟΑ συμμετείχε ενεργά στην κατάρτιση της εγκριθείσας Πολεοδομικής μελέτης της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, και έχει συνεισφέρει με προτάσεις για το σχέδιο διαχείρισης του οικισμού Χώρας Πάτμου, που εκπονεί ο Δήμος. Επίσης, στο ίδιο πνεύμα, συνέβαλε επιστημονικά στην τεκμηρίωση για την οριστική οριοθέτηση του παραδοσιακού – ενεργού οικισμού της Λίνδου.
Πρόσφατα ετέθη το ζήτημα της Σύναψης νέας Προγραμματικής Σύμβασης για τη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, με συμβαλλόμενους το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, το Δήμο Ρόδου και ενδεχομένως κι άλλους φορείς, ως συνέχεια, κατά κάποιο τρόπο, παλαιότερης Προγραμματικής Σύμβασης (1985-2005). Για τον σκοπό αυτό με Υπουργική Απόφαση έχει συγκροτηθεί από τον Οκτώβριο του 2017, Ομάδα Εργασίας για τη μελέτη και προετοιμασία της νέας Προγραμματικής Σύμβασης και έχουν ήδη κατατεθεί οι αρχικές προτάσεις για τη μορφή της και για το ρόλο των εμπλεκόμενων φορέων.
Καθώς τα προβλήματα της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου είναι πολλά και σύνθετα το ΥΠΠΟΑ βρίσκεται σε συνεχή και άριστη συνεργασία με τις Υπηρεσίες της Δημοτικής Αρχής και ιδιαιτέρως με τη Διεύθυνση Προστασίας της Μεσαιωνικής Πόλης Ρόδου, με στοχευμένες ενέργειες όπως: η μελέτη για την «Ανάπλαση του παραλιακού μετώπου», η συστηματική καταγραφή όλων των ετοιμόρροπων κτισμάτων, διαχείρισης ΤΑΠΑ ή ιδιωτικών ακινήτων. Θα πρέπει στο σημείο αυτό, να υπογραμμιστεί ιδιαιτέρως ότι το Υπουργείο Πολιτισμού με εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους μεριμνά για τη συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη όλων των μνημείων, φροντίζοντας, επιπλέον, οι τυχόν νέες χρήσεις να είναι συμβατές και με σεβασμό στον αρχικό τους προορισμό.
Σε αυτό το πλαίσιο, πολλά από τα κτήρια της μεσαιωνικής πόλης παραχωρούνται σε τοπικούς φορείς για τη πραγματοποίηση εκδηλώσεων, όπως το Θέατρο Μελίνα Μερκούρη στη μεσαιωνική τάφρο, ο αύλειος χώρος και ο Προμαχώνας του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, ο Προμαχώνας του Αγίου Γεωργίου, η πύλη d' Amboise, ο Ξενώνας της Αγίας Αικατερίνης και το κατάλυμα της Γλώσσας της Ισπανίας, χώροι δημιουργίας που αποτελούν ουσιαστικό πυρήνα της πολιτιστικής ζωής και της καλλιτεχνικής έκφρασης στο νησί.
Μάλιστα προκειμένου να πραγματοποιούνται εκδηλώσεις και στο αρχαίο Ωδείο της Ρόδου έγινε άρση της επικινδυνότητας των παρόδων του.
Επιπλέον, οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, προέβησαν (αναφέρουμε ενδεικτικά) σε αποκαταστάσεις του μεγάλου τεμένους του Σουλεϊμάν, των μικρότερων τζαμιών του Μεχμέτ Αγά, του Συντριβάν και του Χαμζά Μπέη καθώς και της συναγωγής Καχάλ- Σαλόμ.
Επίσης για τη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου προγραμματίζονται εργασίες και πρόσθετες επεμβάσεις σε μνημεία, όπως στο παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, στην Οπλοθήκη του de Milly, στο καταλανικό αρχοντικό, στο αρχοντικό του Χασάν Μπέη, στο τέμενος του Ρετζέπ Πασά, στα μαυσωλεία και το τέμενος του Μουράτ Ρείς, στα εκκλησιαστικά συγκροτήματα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και του Αγίου Σπυρίδωνος. Τέλος, δεδομένης της υψηλής επισκεψιμότητας της Ρόδου, στοχεύουμε στην αναβάθμιση των μόνιμων εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου της νήσου, καθώς και της Κοσμητικής Συλλογής της Οπλοθήκης, κτηρίου εντός της μεσαιωνικής πόλης.
Παράλληλα κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο (ΕΣΠΑ 2014-2020) πραγματοποιούνται στη Ρόδο δύο έργα υπερτοπικής σημασίας, που θα διευρύνουν τις δυνατότητες αρχαιολογικών περιηγήσεων στο νησί. Πρόκειται για το έργο: «Προστασία και ανάδειξη της αρχαίας ακρόπολης Ρόδου», προϋπολογισμού 1.600.000 ευρώ. Η αρχαία ακρόπολη της Ρόδου που διαμορφώθηκε την κλασική εποχή, καλύπτει έκταση 900 στρεμμάτων στην καρδιά της σύγχρονης πόλης, η οποία είναι απαλλοτριωμένη από το Ελληνικό Δημόσιο (ΤΑΠΑ). Οι μελέτες προβλέπουν αποκατάσταση του αρχαίου ναού του Πυθίου Απόλλωνος, δημιουργία υπαίθριου μουσειακού χώρου, χάραξη αρχαιολογικών διαδρομών πάνω σε αρχαίες οδικές χαράξεις, κατασκευή χώρων εξυπηρέτησης κοινού. Στόχος είναι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου αρχαιολογικού πάρκου, που θα λειτουργήσει συμπληρωματικά με τους υπάρχοντες επισκέψιμους χώρους και θα εμπλουτίσει τον επισκέψιμο αρχαιολογικό και μνημειακό πλούτο της πόλης.
Επίσης στη Φιλέρημο, όπου ο αρχαιολογικός χώρος αποτελεί ένα διαχρονικό σύνολο αρχαιολογικής, ιστορικής και περιβαλλοντικής αξίας, (με κατάλοιπα αρχαίου ναού, οικοδομικά λείψανα της παλαιοχριστιανικής περιόδου, ερείπια βυζαντινού κάστρου με μετασκευές στην ιπποτοκρατία, τον μεσαιωνικό κατάγραφο ναό του Αγίου Γεωργίου του Χωστού κ.ά.), πραγματοποιείται το έργο «Διαμόρφωση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Φιλερήμου» με προϋπολογισμό 1.100.000 ευρώ και στόχο τη συντήρηση και τη συνολική διαχείριση του μνημειακού συγκροτήματος. Στις προβλεπόμενες εργασίες περιλαμβάνονται αποκατάσταση των οικοδομημάτων, συντήρηση των τοιχογραφιών, κατασκευή χώρων υγιεινής, φυτεύσεις/φυτοφράκτες, διαμόρφωση μονοπατιού για ΑμεΑ, συντήρηση και επαναλειτουργία παλαιών υποδομών και εγκατάσταση σύγχρονων υποδομών πυρόσβεσης, συστημάτων ασφαλείας κ.ά.
Επιπροσθέτως στη Λίνδο, τον τρίτο σε επισκεψιμότητα πανελληνίως αρχαιολογικό χώρο, οι εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του ταφικού συγκροτήματος του Αρχοκράτειου, του αρχαίου Θεάτρου καθώς και του μεσαιωνικού Διοικητηρίου θα συμβάλλουν στην συγκρότηση ενός ενιαίου επισκέψιμου μνημειακού συνόλου εντός του ιστορικού διατηρητέου οικισμού με τα διάσπαρτα μεσαιωνικά εκκλησιαστικά μνημεία και τα αρχοντικά.
Στο Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Συνεργασίας INTERREG «Ελλάδα – Κύπρος 2014-2020» με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και σε εταιρικό σχήμα με επικεφαλής το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης έχει ενταχθεί το έργο «DigiArc- Ψηφιακό Τόξο Πολιτισμού Ελλάδος- Κύπρου: Διάσωση και ανάδειξη της μεσαιωνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και της Κύπρου», δράση που στοχεύει στη δημιουργία σύγχρονων υποδομών και στην ψηφιακή περιήγηση σε επιλεγμένα μνημεία, στις μεσαιωνικές οχυρώσεις της Ρόδου αλλά και στο κάστρο της Χάλκης, ενισχύοντας περαιτέρω την προβολή των νησιών αυτών και δίνοντας πρόσβαση σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες.
Στο πλαίσιο για τον εορτασμό 30 Ετών από την ένταξή της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ και των 70 χρόνων από την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στο Ελληνικό Κράτος προγραμματίζονται σειρά εκδηλώσεων. Σε ανακαινισμένη αίθουσα στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου θα παρουσιαστεί η έκθεση των περίφημων καλλιτεχνικών κεραμικών ICARO – ΙΚΑΡΟΣ, μια βιοτεχνική παραγωγή άρρηκτα συνδεδεμένη με το νησί της Ρόδου. Η έκθεση, αναμενόμενη από την τοπική κοινωνία, πραγματοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, το Δήμο Ρόδου και το Μουσείο Μπενάκη.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου σε συνεργασία με το Δήμο Ρόδου θα πραγματοποιήσουν δράσεις και δρώμενα σε μνημεία της μεσαιωνικής πόλης Ρόδου. Θα εκδοθεί δίγλωσση η ερευνητική εργασία για τις οθωμανικές επιτύμβιες στήλες του ιστορικού διατηρητέου Νεκροταφείου Μουράτ Ρείς η οποία χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η έρευνα αυτή έχει γίνει στο πλαίσιο της διαχείρισης του αρχαιολογικού χώρου, που περιλαμβάνει επίσης αποκατάσταση ταφικών μνημείων οθωμανικών αξιωματούχων και συντήρηση των μαυσωλείων του συγκροτήματος, που βρίσκεται στο επίκεντρο της τουριστικής ζώνης της νέας πόλης της Ρόδου και την ένταξη συμβατών χρήσεων με σεβασμό στην αρχική λειτουργία του μνημείου. Στο πλαίσιο του «Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018» η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου και η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων συνεργούν για τη δημιουργία διαχρονικού υπαίθριου μουσείου του Μόλου των Μύλων στο τουριστικό λιμάνι της Ρόδου, στον λιμενοβραχίονα που αράζουν τα κρουαζιερόπλοια που επισκέπτονται τη Ρόδο. Το έργο περιλαμβάνει εργασίες ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου και την προβολή του σε ψηφιακή πλατφόρμα που θα περιλαμβάνει και διαδραστικά παιγνίδια γνωριμίας με το μνημείο.
Στην Πάτμο έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ)το έργο «Κτηριακή αποκατάσταση και συντήρηση των τοιχογραφιών της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου», με προϋπολογισμό 980.000 ευρώ. Προβλέπεται αποκατάσταση των δωμάτων της Μονής, αντιμετώπιση κτηριολογικών προβλημάτων και συντήρηση των τοιχογραφιών του καθολικού.
Στην ακριτική Τήλο, για την ανάδειξη της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του νησιού σε βάθος χρόνου, κατασκευάζεται το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, ως έργο ενταγμένο στο ΕΣΠΑ 2014-2020, συνολικού προϋπολογισμού 2.500.000 ευρώ.
Παράλληλα, σε εκπλήρωση του όρου της παραχώρησης του οικοπέδου του Μουσείου εκ μέρους της Ιεράς Μητρόπολης Σύμης-Τήλου-Χάλκης και Καστελλορίζου, η Εφορεία Αρχαιοτήτων θα πραγματοποιήσει με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, τη συντήρηση του γύψινου διακόσμου και των τοιχογραφιών του καθολικού της Ι. Μονής του Αγίου Παντελεήμονα, ενός μνημείου εμβληματικού για τους απανταχού Τηλίους.
Στην πολύπαθη Κω, μετά τον καταστροφικό για το νησί σεισμό της 21ης Ιουλίου 2017, το ΥΠΠΟΑ έδρασε ταχύτατα τόσο για την άμεση επαναλειτουργία των μουσείων της νήσου όσο και για τις άμεσες στερεωτικές εργασίας που ήταν απαραίτητες, για την διατύπωση προτάσεων αναφορικά με την ορθότερη επιστημονικά και ασφαλέστερη στήριξη και έκθεση των γλυπτών του Αρχαιολογικού Μουσείου Κω. Συντηρήθηκαν και επανατοποθετήθηκαν στις προθήκες εκθέματα που είχαν υποστεί μικρές φθορές, έτσι ώστε το Αρχαιολογικό Μουσείο, η Ρωμαϊκή Οικία, και το Ωδείο να επαναλειτουργήσουν άμεσα, έγιναν έργα αντιστήριξης και υποστήριξης και ελήφθησαν μέτρα προστασίας σε μνημεία στην Κω που είχαν υποστεί βλάβες (Πύλη του Φόρου, Μεσαιωνικές οχυρώσεις, Δυτικός αρχαιολογικός χώρος κ.ά.).
Επίσης έχουμε εντάξει στο Πρόγραμμα Δράσης του τρέχοντος οικονομικού έτους συνολική δαπάνη ύψους 100.000 ευρώ για την αποκατάσταση των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, καθώς και για την τεχνική υποστήριξη των αρχαιολογικών και των μουσειακών αποθηκών στην Κω. Αυτή τη στιγμή είμαστε στη τελική φάση για να εξασφαλίσουμε ένα μεγάλο ποσόν από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων που θα αφορά ακριβώς στην αποκατάσταση αυτών των ζημιών από την Κω, το οποίο θα το ανακοινώσουμε άμεσα.
Στη Χάλκη, δρομολογείται η εκπόνηση των σχετικών μελετών για την οργάνωση Αρχαιολογικής Συλλογής, δαπάνη η οποία θα καλυφθεί αρχικά από Εθνικούς Πόρους. Στο Αγαθονήσι ολοκληρώθηκαν οι οικοδομικές εργασίες του Αρχαιολογικού Μουσείου, ώστε σε μελλοντικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα να ενταχθεί το έργο της Επανέκθεσης, καθώς υπάρχει ώριμη εγκεκριμένη μουσειολογική μελέτη, και να συνδεθεί το Μουσείο με τον αρχαιολογικό χώρο στη θέση Καστράκι.
Από τον Δήμο Αστυπάλαιας έχει έχει παραχωρηθεί ατύπως στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου το κτήριο του παλαιού Γυμνασίου – Λυκείου για τη διεξαγωγή της μελέτης του οστεολογικού υλικού από το βρεφικό νεκροταφείο της Κυλίνδρας. Τμήμα του χρησιμοποιείται επίσης από την επιστημονική ομάδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας που διεξάγει συστηματική ανασκαφή στο Βαθύ. Στις προθέσεις των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ εντάσσεται η προοπτική περαιτέρω αξιοποίησης του χώρου, σε συνεργασία με τον Δήμο Αστυπάλαιας, ο οποίος έχει εκδηλώσει την πρόθεση να δημιουργήσει ένα πολιτιστικό κέντρο πολλαπλών δραστηριοτήτων με τρεις πυρήνες διαφορετικών δράσεων (πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και ερευνητικών). Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής προβλέπονται η λειτουργία ενός κέντρου μελέτης των αρχαιολογικών και ανθρωπολογικών ευρημάτων, εργαστηρίου συντήρησης και αρχαιολογικών αποθηκών, εκθεσιακού χώρου και υπαίθριου χώρου πολιτιστικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων.
Η υλοποίηση της πρότασης όχι μόνο θα καλύψει τις ανάγκες της Εφορείας σε φύλαξη, συντήρηση και μελέτη των ανασκαφικών ευρημάτων, αλλά θα δώσει τη δυνατότητα προβολής του μοναδικού σε έκταση και πυκνότητα βρεφικού νεκροταφείου, οργανωμένου σύμφωνα με τα πρότυπα μιας επισκέψιμης μουσειακής αποθήκης, προσβάσιμης σε μελετητές και επισκέπτες.
Η διαμόρφωση ενός κέντρου πολιτισμού, στην καρδιά του παραδοσιακού οικισμού της Χώρας, κάτω από το μεσαιωνικό κάστρο, θα αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών και, εκτός του επιστημονικού οφέλους και προβολή της χώρας μας, είναι έργο αναπτυξιακού χαρακτήρα.
Παράλληλα, προγραμματίζουμε την κτηριακή επισκευή του Διαχρονικού Μουσείου Καστελλορίζου και των Αρχαιολογικών Μουσείων Καλύμνου και Καρπάθου, καθώς και τη βελτίωση των μόνιμων εκθέσεων τόσο του Αρχοντικού Νικολαϊδη στην Πάτμο όσο και του Διαχρονικού Μουσείου Καστελλορίζου και του Οθωμανικού Τεμένους στο ίδιο νησί. Στην Λέρο και στη Κάσο έχουν γίνει επισκευές των κτιριακών εγκαταστάσεων των μουσείων. Επίσης υπάρχουν μελέτες ώριμες προς ένταξη, για το αρχοντικό Βουβάλη, για τη μουσειολογική, μουσειογραφική και κτιριολογική συντήρηση και για την ένταξη του χώρου σε χρηματοδότηση. Ακόμα υπάρχουν ώριμες μελέτες για τη δεύτερη φάση του έργου Αποκατάστασης του Μνημειακού Συνόλου του μόλου των Μύλων σαν η κύρια είσοδός τους.
Παράλληλα, έχουμε δύο σημαντικές προτάσεις στο ψηφιακό πρόγραμμα: έχει προταθεί δελτίο για ένταξη στην Περιφέρεια από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων στο ΕΣΠΑ 2014-20, «Περιήγηση των Ισστορικών Λιμανιών της Δωδεκανήσου» ύψους 300.000 ευρώ και η ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού. Και ένα δεύτερο δελτίο που έχει προταθεί είναι η ανάδειξη της Λίνδου με ψηφιακή εφαρμογή σε κτίριο στο χωριό που απευθύνεται σε όλους κι ιδιατέρως σε αυτούς που δεν μπορούν να ανεβούν στο Κάστρο και για ειδικές κοινωμνικές ομάδες.
Υπάρχει σειρά μελετών για το Εθνικό Θέατρο Ρόδου, ένα σημαντικό έργο, το οποίο θα πρέπει να βοηθήσουμε όλοι να βρεθούν οι χρηματοδοτήσεις για να ξαναβρεί, αυτό το εμβληματικό κτίριο, την παλιά του αίγλη. Οι μελέτες έχουν γίνει από το Δήμο, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων, ενώ τον Μάρτιο εγκρίθηκαν από Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.
Προβλέπεται ακόμα δαπάνη 15.000 ευρώ για την ενίσχυση και στήριξη των εκθεμάτων στα Αρχαιολογικά Μουσεία Ρόδου, Καρπάθου, Καστελλορίζου και Κάσου.
Μετά την έγκριση του Ειδικού Σχεδίου Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίου Ακινήτου (ΕΣΧΑΔΑ) για την αξιοποίηση του Ακινήτου στοΑφάντου Ρόδου, το ΤΑΙΠΕΔ, που είναι μέχρι σήμερα ο ιδιοκτήτης του γηπέδου, κατέθεσε αίτημα για την πραγματοποίηση διερευνητικών τομών στους οικοδομήσιμους χώρους του ΕΣΧΑΔΑ. Σκοπός των διερευνητικών αυτών τομών είναι η, καταρχάς διερεύνηση του υπεδάφους από αρχαιολογικής πλευράς, προκειμένου να ενημερωθούν οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές για την ακριβή θέση υποκείμενων αρχαιοτήτων, ούτως ώστε τα πορίσματα των ερευνών να ληφθούν υπ΄ όψιν κατά τον τελικό σχεδιασμό του έργου και την εκπόνηση της μελέτης χωροθέτησης των κτιρίων στο πλαίσιο του επενδυτικού σχεδίου. Για την πραγματοποίηση των διερευνητικών τομών οι αρμόδιες υπηρεσίες τοτυ ΥΠΠΟΑ συνέταξαν σχετικό μνημόνιο συναντίληψης και συνεργασίας, το οποίο υπεγράφη από την ΕΦΑ Δωδεκανήσου και το ΤΑΙΠΕΔ. Με το μνημόνιο ρυθμίζονται τα θέματα συνεργασίας και σε αυτό συμπεριλαμβάνονται όροι που διασφαλίζουν την ανασκαφική μεθοδολογία και την προστασία των αρχαιοτήων που ενδεχομένως εντοπιστούν. Με τον τρόπο αυτό το ΥΠΠΟΑ συμβάλλει στη συνέχιση των επενδύσεων.
Ως προς τα επενδυτικά προγράμματα για τις αρχαιότητες, τα τελευταία χρόνια ολοκληρώθηκαν σωστικές ανασκαφές στην Ρόδο, τη Κω, την Κάρπαθο και την Αστυπάλαια, καθώς και αρχαιολογικές εργασίες στο πλαίσιο δημοσίων κοινωφελών έργων (Έργα υπογείων δικτύων στην Κω, στην Πάτμο, την Χάλκη, τη Ρόδο) και τουριστικών επενδύσεων, που αφορούν στην ανέγερση πρότυπων μονάδων εναλλακτικού τουρισμού και συνδέονται με την απαρχή για νέες μορφές ανάπτυξης, π.χ. ιαματικός τουρισμός (Ρόδος, Κως, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Πάτμος κ.ά.).
Επίσης, δρομολογήθηκε η ολοκλήρωση, από αρχαιολογική άποψη, κι άλλων επενδύσεων στην Κρητηνία της Ρόδου (Άμαρτος Οικολογική Α.Ε.), στο Μαστιχάρι (Ολυμπιακές Διακοπές- Neptune Hotel) και στην Κέφαλο (ΙΚΟΣ- Aria) της Κω. Μετά τη χορήγηση των σχετικών αδειών, ολοκληρώνεται, σε συνεργασία με την ιδιοκτήτρια εταιρείαΙonian Sun, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της ξενοδοχειακής μονάδας στο Γεννάδι Ρόδου, όπου συντηρείται και αναδεικνύεται ένας σημαντικός πρωτοβυζαντινός οικισμός.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να υπογραμμιστεί ότι η κήρυξη μιας περιοχής ως αρχαιολογικού χώρου σημαίνει ότι υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για ύπαρξη αρχαιοτήτων, όχι κατ' ανάγκη διατηρητέων, οι οποίες ενδέχεται να αποκαλυφθούν κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών. Είναι ευνόητο ότι οι περιορισμοί, οι οποίοι απορρέουν από την κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου δεν παρεμποδίζουν την επενδυτική ή/ και οικιστική δραστηριότητα στην περιοχή. Αντίθετα, δημιουργούν ένα ξεκάθαρα νομικό πλαίσιο προστασίας των αρχαιοτήτων, ώστε οι μελλοντικοί επενδυτές ή απλοί ιδιώτες να μην υποχρεωθούν να τροποποιούν τον οικονομικό τους σχεδιασμό λόγω της εκ των υστέρων διαπιστωθείσης ανάγκης ανασκαφικής έρευνας.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έχει εντάξει στο φετινό Πρόγραμμα Δράσης της, πιστώσεις για τη συντήρηση των περισσοτέρων αρχαιολογικών μουσείων της αρμοδιότητάς της, για τη διαμόρφωση κατάλληλων διαδρομών για επισκέπτες – Άτομα με Αναπηρία και τη δημιουργία ειδικών σημάνσεων για την κατηγορία αυτή του κοινού, καθώς και άλλες εργασίες που απαιτούνται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού των μουσειακών υποδομών των Κυκλάδων.
Στα νησιά των Κυκλάδων, ιδιαίτερη περίπτωση συνιστά ο αρχαιολογικός χώρος της Δήλου δεδομένου ότι -παρά την μεγάλη επισκεψιμότητά του, πλάι σε έναν δημοφιλή τουριστικό προορισμό-, βρίσκεται σε ένα νησί ακατοίκητο, με ό,τι προβλήματα απορρέουν από αυτό (τα σημαντικότερα προβλήματα είναι η υποστελέχωση, η έλλειψη τακτικής ακτοπλοϊκής σύνδεσης, και οι περιορισμένες/γερασμένες υποδομές).
Στην τελική ευθεία ένταξης στο ΕΠΑνΕΚ 2014-2020, βρίσκεται το έργο συντήρησης-στερέωσης-αναστήλωσης μνημείων Δήλου προϋπολογισμού 4.700.000 ευρώ, ενώ παράλληλα πραγματοποιούνται οι αναγκαίες εργασίες στερέωσης αρχαίων τοίχων μνημείων της Δήλου και συνεχίζεται η αναστήλωση της Στοάς του Φιλίππου. Εκπονείται επίσης διαχειριστικό σχέδιο του αρχαιολογικού χώρου με κύριο άξονα την ολιστική αντιμετώπιση των μνημείων και του Μουσείου/ μουσειακών εστιών, ολοκληρώνεται η Μελέτη αποκατάστασης ναού Δηλίου Απόλλωνα (α' φάση) ενώ σε συνεργασία με το ΤΑΠ κατασκευάζεται ο βιολογικός καθαρισμός για το νησί.
Κύρια προτεραιότητα μας την τελευταία τριετία (2016-2018) είναι η αναβάθμιση των Αρχαιολογικών Μουσείων Δήλου - Μυκόνου, τα οποία, λόγω του ότι ανεγέρθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και επεκτάθηκαν τη δεκαετία του 1970, χρήζουν κτηριακής αναβάθμισης και επανέκθεσης. Για τον σκοπό αυτό συνήφθη το 2016 Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης με τον Δήμο Μυκόνου και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, με στόχο την εύρυθμη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου της νήσου Δήλου και την ανάδειξη των μνημείων της Μυκόνου, την αναβάθμιση του κελύφους και των μόνιμων εκθέσεων των μουσείων Δήλου και Μυκόνου, καθώς και τη διοργάνωση εκθέσεων σε αυτά.
Ταυτόχρονα, δρομολογείται η γενικότερη επανέκθεση των δύο μουσείων, μέσω της εκπόνησης των σχετικών μελετών.
Τέλος, σημειώνεται ότι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έχει συνάψει Συμφωνία-Πλαίσιο και με τον Οργανισμό Parco Archeologico di Pompei, με σκοπό την οργάνωση εργαστηρίων, εκθέσεων, ανταλλαγών επιστημονικού προσωπικού και συνεργασιών στο πλαίσιο των στερεωτικών και αναστηλωτικών εργασιών των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου της Δήλου.
Εξίσου σημαντική είναι η δημιουργία νησίδας μουσείων στο Κάστρο της Χώρας Νάξου. Το συγκεκριμένο έργο, το οποίο εντάχθηκε τον Ιούλιο του 2017 και ολοκληρώνεται το 2021 στο «Ε.Π. ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 2014-2020» με συνολική χρηματοδότηση 2.300.000 ευρώ, θα προσφέρει τόσο στην τοπική κοινωνία όσο και στους πολυάριθμους επισκέπτες του νησιού, τρεις αναβαθμισμένες αρχαιολογικές εκθέσεις σε τρεις διαφορετικούς χώρους εντός του κηρυγμένου ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου Κάστρου.
Το έργο προβλέπει πρώτον τη νοηματική και χωροταξική διασύνδεση όλων των σημαντικών καταλοίπων του μεσαιωνικού συγκροτήματος του Κάστρου με ενημερωτικές πινακίδες, με σημάνσεις διαδρομών και με δημιουργία σχετικής ψηφιακής εφαρμογής ξενάγησης – περιήγησης για έξυπνες συσκευές, και, δεύτερον, την πραγματοποίηση, σε τρία κτήρια, εργασιών στερέωσης, αποκατάστασης και αναβάθμισης των υποδομών, με σκοπό την οργάνωση, εξ αρχής, μίας ενιαίας μόνιμης έκθεσης με τον χαρακτήρα Θεματικού Διαχρονικού Μουσείου για τον πολιτισμό της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων.
Τα τρία κτήρια είναι: α) το κτήριο Τιμίου Σταυρού (Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου) β) ο Πύργος Γλέζου (ή Crispi) (Βυζαντινό Μουσείο) και γ) το κτήριο της Αεροπορίας (ή Κτήριο Προμπονά): διώροφο αρχοντικό, αρχικά πρόσκτισμα του Κάστρου, που με το πέρασμα των χρόνων ενσωμάτωσε πολλές κατασκευαστικές φάσεις. Η συμβολική και πραγματική σύνδεση της οικίας με τον Πύργο Γλέζου θα επιτευχθεί με τη γεφύρωση τους σε ένα επίπεδο πάνω από εκείνο του δρόμου
Για την ανάδειξη της κηρυγμένης ως χρήζουσας ειδικής προστασίας περιοχής του Κάστρου και του Μπούργου νήσου Νάξου, παράλληλα με τον οικοδομικό έλεγχο, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ξεκίνησε πρόγραμμα απομάκρυνσης επιγραφών/πινακίδων καθώς επιφέρουν αισθητική βλάβη στον κηρυγμένο οικισμό.
Την τρέχουσα περίοδο προωθείται από την Εφορεία, σε συνεργασία με τον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, Προγραμματική Σύμβαση που αφορά στην παρακολούθηση, εποπτεία και υλοποίηση της εκτέλεσης του έργου «Διαμόρφωση Αστικού Τοπιού Στη θέση«Γρόττα» στη Χώρα Νάξου», στο πλαίσιο του οποίου θα υλοποιηθούν έργα ανάδειξης σε τμήμα της Γρόττας.
Όσον αφορά το Αρχαίο υδραγωγείο και Ιερό των Πηγών στο Φλεριό, Κούροι Μελάνων, έχει εκπονηθεί η μελέτη για τη δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης Επισκεπτών σε απαλλοτριωμένο από το ΥΠΠΟΑ κτήριο, πλησίον των Κούρων. Μόλις εξασφαλισθούν οι απαραίτητες πιστώσεις, ο χώρος μπορεί να εξοπλισθεί και να λειτουργήσει.
Στο πλαίσιο κατασκευής και διαμόρφωσης του νέου λιμανιού στη Σχοινούσα, υπάρχει ενεργή Προγραμματική Σύμβαση με το Δήμο Νάξου, για την «Προστασία, Διαμόρφωση και ανάδειξη ανασκαφής στο χώρο των χερσαίων εγκαταστάσεων του νέου λιμανιού της Σχοινούσας». Ο συνολικός προϋπολογισμός του Προγράμματος ανέρχεται στο ποσό των 38.752 ευρώ και αφορά στην ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Οι εργασίες προβλέπεται να ολοκληρωθούν με τη λήξη του έτους.
Στην Κύθνο, η οργάνωση του Αρχαιολογικού Μουσείου, μέσω της μετατροπής του ανενεργού Δημοτικού Σχολείου της Χώρας του νησιού σε μουσείο, εντάχθηκε ως έργο τον Αύγουστο του 2016 στο «Ε.Π. ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 2014-2020» και η λήξη του προγραμματίζεται στα τέλη του τρέχοντος έτους. Η αλλαγή χρήσης του κτηρίου (Παλαιό Δημοτικό Σχολείο) σε Μουσειακό χώρο αντιμετωπίζει το υφιστάμενο κέλυφος λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη ταυτότητά του ως νεοκλασικό και στοχεύει στην ανάδειξη των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών του. Στο πλαίσιο αυτό, επιλέγεται σχεδιασμός με βάση το τοπικό – νησιωτικό περιβάλλον και με σκοπό τη χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, αξιοποιώντας, κατά το δυνατόν, ήπιας μορφής πηγές ενέργειας και κάνοντας χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών. Θα γίνει, επίσης, προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας μέσα από την εκμετάλλευση της αρχιτεκτονικής του νεοκλασικού κτηρίου, όπως έχει αυτή ενταχθεί και προσαρμοσθεί στο νησιωτικό περιβάλλον. Επιπλέον, σε συνεργασία με τη Δημοτική Αρχή θα επιδιωχθεί η οικολογική διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων του κτηρίου, ώστε να αποτελέσει σημείο πολιτιστικής και περιβαλλοντικής αναφοράς για την τοπική κοινωνία.
Στη θέση «Βρυόκαστρο» που ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της Κύθνου διενεργείται συστηματική ανασκαφή από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Τέλος, συντηρήθηκε το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ι. ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στη Χώρα Κύθνου, 17ου αιώνα, με το σύνολο των εικόνων του.
Νέα μουσειακή υποδομή προτίθεται να οργανώσει η αρμόδια Εφορεία και στα Κουφονήσια, με τη δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης - Αρχαιολογικής Συλλογής στο κτήριο του πρώην Δημοτικού Σχολείου Άνω Κουφονησίου. Στον συγκεκριμένο χώρο, αφού πραγματοποιηθούν οι δέουσες εργασίες, θα εκτεθούν τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα του περίφημου κυκλαδικού πολιτισμού που άνθισε στο Αιγαίο 5000 χρόνια πριν, με κέντρα τα Άνω και Κάτω Κουφονήσια, την Κέρο και το Δασκαλιό.
Για τη Θήρα προσβλέπουμε στην αναβάθμιση του αρχαιολογικού αποθέματος του νησιού και σε συνεργασία με το Δήμο Θήρας προωθείται η καθιέρωση του νησιού ως τουριστικού προορισμού για όλο τον χρόνο. Πρόσφατα (20/3/2018) το ΥΠΠΟΑ προχώρησε στη σύναψη διετούς Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης με τον Δήμο και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, για την εκτέλεση του έργου «Πρόγραμμα μελετών, συντήρησης και προβολής μνημείων, μνημειακών συνόλων και μουσείων στα όρια του Δήμου Θήρας". Στο πλαίσιο της εν λόγω Σύμβασης θα χρηματοδοτηθεί, μεταξύ άλλων, η ένταξη του περίφημου γλυπτού της "Κόρης της Θήρας" στο αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας.
Τέλος, σημειώνεται ότι οι δράσεις που περιλαμβάνονται στην ανωτέρω Προγραμματική Σύμβαση θα ενισχύσουν την προσπάθεια ένταξης του μνημειακού αποθέματος της Θήρας στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, καθώς και στον Οργανισμό των Πόλεων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Παράλληλα προγραμματίζεται η επισκευή του μουσειακού κτηρίου στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, η δημιουργία πωλητηρίου ΤΑΠΑ και η βελτίωση του υφιστάμενου συστήματος ηλεκτρονικής διαχείρισης και αυτόματης έκδοσης εισιτηρίων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το πλήθος των επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου Ακρωτηρίου.
Στην Πάρο, που πέρα από την αρχαία παρακαταθήκη της αποτελεί και αγαπημένο προορισμό για θρησκευτικό τουρισμό, δρομολογείται η αναστήλωση του αιθρίου για την δημιουργία Γλυπτοθήκης στο υπερώο της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, μιας από τις σημαντικότερες παλαιοχριστιανικές εκκλησίες του ελλαδικού χώρου και τοπόσημου της πρωτεύουσας του νησιού Παροικιάς.
Λαμβάνουν επίσης χώρα ανασκαφικές εργασίες στο πρωτοβυζαντινό συγκρότημα του Ιερού Προσκυνήματος της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, κατά μήκος της ανατολικής εξωτερικής πλευράς του ναού και των παρεκκλησίων αγίου Νικολάου, αγίων Αναργύρων και αγίου Φιλίππου, στο πλαίσιο εργασιών εξυγίανσης προβλημάτων υγρασίας. Η έρευνα απέφερε νέα, ενδιαφέροντα στοιχεία για το σημαντικό αυτό μνημείο και την αρχιτεκτονική του καθώς και κεραμικά ευρήματα ιδίως από την πρωτοβυζαντινή περίοδο ανέγερσης και ακμής του. Μετά τις εργασίες αυτές, ο χώρος στα ανατολικά αυτού του μοναδικού μνημείου κατέστη επισκέψιμος. Τελος προγραμματίζεται η αναστήλωση των κελιών του Φραγκομονάστηρου στην Παροικιά Πάρου και η λειτουργία του ως Βυζαντινού Μουσείου σε συνεργασία με το Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Εκατονταπυλιανής και το Δήμο Πάρου.
Στην Άνδρο έχει γίνει σημαντική υποδομή σε επίπεδο μελετών για αναστηλωτικά έργα αρχαίων αλλά και βυζαντινών μνημείων, τα οποία είναι ώριμα προς χρηματοδότηση: Πρόκειται για τον ελληνιστικό πύργο Αγ. Πέτρου, τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο Κορθίου καθώς και τους ναούς Αγίου Δημητρίου, της Παναγίας Θεοσκέπαστης και της πηγής (Κόμης) και Αγίου Νικολάου στο Κόρθι.
Στη Σίκινο έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό πρόγραμμα Ν. Αιγαίου 2014-2020 η Στερέωση κι αποκατάσταση ναού Επισκοπής Σικίνου (ΕΣΠΑ), με προυπολογισμό 750.000 ευρώ.
Το ΥΠΠΟΑ μέσω των αρμοδίων υπηρεσιών του στο Νότιο Αιγαίο συμβάλλει συστηματικά στην τουριστική ανάπτυξη των νησιών μας με την αποστολή μουσειακών αντικειμένων σε εκθέσεις εντός και εκτός Ελλάδας, προβάλλοντας ποικιλοτρόπως τον πολιτισμό των νησιών και δημιουργώντας ένα ισχυρό δίκτυο προβολής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περιοδική έκθεση "Vanity: Κοσμήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα", της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων που έχει παρουσιαστεί ήδη στην Ελλάδα και προγραμματίζεται να παρουσιαστεί στο προσεχές διάστημα στο Parco Archeologico di Pompei στην Ιταλία και εν συνεχεία στο Guangdong Museum στο Guangzhou στην Κίνα. Από την άλλη η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου πρόκειται να συμμετάσχει με δανεισμό αρχαίων έργων στην περιοδική έκθεση με τίτλο «Μυκηναϊκή Ελλάδα. Ο μυθικός κόσμος του Αγαμέμνονα» που διοργανώνει η ΓΔΑΠΚ σε συνεργασία με το Κρατικό Μουσείο Βάδης στην Καρλσρούη Γερμανίας (διάρκεια έκθεσης: 1.12.2018 – 2.6.2019). Η έκθεση θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο συμφώνου συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Επιστημών, Έρευνας και Τεχνολογίας του Κρατιδίου Βάδης-Βυρτεμβέργης και του ΥΠ.ΠΟ.Α.
Επιπλέον κατά την τρέχουσα περίοδο αντικείμενα από τις Κυκλάδες περιλαμβάνονται στην περιοδική έκθεση «Χρήμα», στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης καθώς και στην περιοδική έκθεση του Σπιτιού Ευρωπαϊκής Ιστορίας στις Βρυξέλλες με τίτλο "Interactions". Επίσης πρόσφατα (Νοέμβριος 2017), η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων οργάνωσε στην Αθήνα το διεθνές συνέδριο «Περί των Κυκλάδων νήσων. Το αρχαιολογικό έργο στις Κυκλάδες» με παράλληλη περιοδική έκθεση στο Βυζαντινό Μουσείο.
Το Υπουργείο Πολιτισμού βρίσκεται σε συνεχή κι αγαστή συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Μέσω Προγραμματικών Συμβάσεων και σε συμπράξεις με τις οικείες Μητροπόλεις υλοποιείται η επισκευή και συντήρηση του κωδωνοστασίου της Ιεράς Μονής Πανορμίτη στη Σύμη, η δομική αποκατάσταση του κωδωνοστασίου της Παναγίας Φιλερήμου, η Φωτιστική Ανάδειξη της Ακρόπολης Λίνδου και η στεγάνωση της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης Σωτήρα στην Κάλυμνο.
Επιπλέον το ΥΠΠΟΑ μετέχει ενεργά στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων και συνεργασιών με ελληνικούς και ξένους επιστημονικούς και εκπαιδευτικούς φορείς σε προγράμματα που αφορούν στην έρευνα, τεκμηρίωση και ανάδειξη των μνημείων, όπως με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (ανασκαφικό ερευνητικό πρόγραμμα για την ανάδειξη της αρχαίας νεκρόπολης του Αγίου Φωκά και διασύνδεση με την νεκρόπολη της Κυμισάλας στη Ρόδο). Πρόσφατα μάλιστα υπεγράφη προγραμματική σύμβαση με φορέα χρηματοδότησης την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, με το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης για τη δράση των Κοινών στην αρχαία Ρόδο, με τηνΕλβετική Συνομοσπονδία Πολιτισμού (πρόγραμμα για τους ροδιακούς αμφορείς και τα ψηφιδωτά δάπεδα από την αρχαία πόλη της Ρόδου), με την Πολυτεχνική Σχολή του Μπάρι (αποτύπωση μνημείων της Κω), με το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (ως εταίρο στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων, όπως η «Ανοικτή Καινοτομία» του ΕΠΑνΕΚ ή το «Hyperion» του Horizon 2020), με τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή (Επιφανειακή έρευνα στη νήσο Κέρο), με την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (Ρήνεια, Εκπόνηση αρχαιολογικού χάρτη της νήσου)
Προσβλέπουμε σε περαιτέρω συνεργασίες με κυβερνητικούς και εκπαιδευτικούς φορείς, με τους οποίους ήδη έχουμε συνεργαστεί αγαστά στο παρελθόν (Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης και Πανεπιστήμιο Αιγαίου), για την αναβάθμιση και ψηφιοποίηση του πολύτιμου και σπάνιου αρχειακού και φωτογραφικού αρχείου που διαθέτει το ΥΠΠΟΑ στα Δωδεκάνησα και το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης και έρευνας σε διεθνές επίπεδο.
Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία που βρίσκονται στα νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων, θα στελεχωθούν με την πρόσληψη μόνιμου φυλακτικού προσωπικού, συνολικά 22 ατόμων. Η προκήρυξη βρίσκεται στο ΑΣΕΠ προς δημοσίευση.
Για την ομαλή λειτουργία των ανωτέρω χώρων έχουν προσληφθεί με συμβάσεις πεντάμηνης (5) διάρκειας, συνολικά 41 άτομα (αρχαιοφύλακες, καθαριστές).
Για τη θερινή περίοδο, προκειμένου να λειτουργήσουν οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία με διευρυμένο ωράριο (8:00-20:00), θα προσληφθούν εντός των επόμενων ημερών συνολικά 199 άτομα (αρχαιοφύλακες, καθαριστές, εργάτες), με συμβάσεις επτάμηνης (7) διάρκειας, άμεσα την ερχόμενη εβδομάδα.
Για τις ανάγκες καθαριότητας καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου θα προσληφθούν άμεσα 11 καθαριστές με συμβάσεις δεκαοκτάμηνης (18) διάρκειας.
Για την υλοποίηση αρχαιολογικών έργων και υποέργων σε έργα τρίτων στα εν λόγω νησιά, εργάζονται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου συνολικά 34 άτομα διαφόρων ειδικοτήτων (αρχαιολόγοι, μηχανικοί, συντηρητές, εργατοτεχνίτες κτλ.).
Σημαντικό όμως κομμάτι της παράδοσης αποτελεί και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Το ΥΠΠΟΑ διά των αρμοδίων υπηρεσιών του εποπτεύει και υλοποιεί την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) στην Ελλάδα. Πάντοτε σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες, που κατά τεκμήριο είναι και φορείς της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η ανάδειξη της διατροφικής κληρονομιάς της Ελλάδας αποτελεί έναν από τους στόχους υψηλής προτεραιότητας συνδεδεμένους με την εφαρμογή της εν λόγω σύμβασης. Μέσα από μια σειρά δράσεων προωθείται αυτός ο στόχος και παράλληλα η κουλτούρα της καλλιέργειας προϊόντων, της συνέχισης ύπαρξής τους στην διατροφική αλυσίδα των ανθρώπων, της σύσφιξης των σχέσεων με άλλες χώρες με τις οποίες μοιραζόμαστε κοινό πολιτιστικό παρελθόν(π.χ. της Μεσογείου).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής είναι η εγγραφή στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Μεσογειακής Δίαιτας.
Στον προγραμματισμό υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ είναι η ανάδειξη και εγγραφή στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και άλλων αγροδιατροφικών παραδόσεων από την περιοχή του Ν. Αιγαίου, πάντα με τη συνεργασία των τοπικών κοινοτήτων και φορέων. Να σημειώσουμε εδώ πως το 2018 εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς η Αμπελοοινική Κληρονομιά της Σαντορίνης.
Eπίσης, στο πλαίσιο της ανάδειξης του τοπίου ως πολιτισμικού αγαθού, με πρωτοβουλία της Ελλάδας και της Κύπρου, υποβλήθηκε φάκελος υποψηφιότητας από κοινού με άλλες επτά χώρες για την εγγραφή στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO της Τέχνης της Ξερολιθιάς. Καθώς οι ξερολιθιές αποτελούν προσίδιο χαρακτηριστικό του ελληνικού αγροτικού τοπίου -τις συναντούμε σε πολλά νησιά του Νοτίου Αιγαίου- και είναι συνυφασμένες με την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων.
Τέλος υπάρχουν και οι Δηλώσεις Πρόθεσης Υποβολής Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τα εξής στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Νοτίου Αιγαίου: Καθιστό Γλέντι της Καρπάθου, Απολλωνιάτικες Καμουζέλες-Παραδοσιακό Καρναβάλι Απολλώνων Ρόδου.
Παράλληλα με τον μεγάλο αριθμό αρχαιολογικών χώρων και μουσείων των διαφόρων νησιών και την βιοποικιλότητα των ευρημάτων και το πολιτιστικό βάθος της περιοχής, το Νότιο Αιγαίο είναι μια περιοχή με έντονη δημιουργική δραστηριότητα και στον σύγχρονο πολιτισμό. Το Υπουργείο Πολιτισμού μεριμνά για αυτή την παραγωγή βοηθώντας με κάθε δυνατό τρόπο. Πιο συγκεκριμένα το 2017 δόθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού 13 Αιγίδες, τόσο σε εκδηλώσεις όπως η Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου στη Ρόδο, η Γιορτή Ποίησης στις Δονούσες, η Περιοδική έκθεση «Χαράσσοντας την Οδύσσεια» που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο Τήνου, ή τέλος σε σημαντικά Φεστιβάλ που πραγματοποιούνται την καλοκαιρινή περίοδο και προσελκύουν Έλληνες και ξένους επισκέπτες, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τα Φεστιβάλ της Νάξου, της Σύρου και της Ρόδου.
Όσο αφορά τις οικονομικές ενισχύσεις και την προσπάθεια του ΥΠΠΟΑ να ενισχύσει την Περιφέρεια, και ειδικά την Περιφέρεια του Ν. Αιγαίου όπου συνυπάρχουν οι σημαντικοί τουριστικοί προορισμοί της χώρας μας, αλλά και τα ακριτικά νησιά που δέχονται ένα μεγάλο αριθμό προσφύγων και βάλλονται από ζητήματα εθνικής κυριαρχίας, δόθηκαν συνολικά 86.000€.
Ανάμεσα στις δράσεις που ενισχύθηκαν οικονομικά το 2017 ήταν και το Διεθνές Φεστιβάλ Ιστορικού Ντοκιμαντέρ «Πέρα από τα Σύνορα» που πραγματοποιείται σε ακριτική περιοχή (Καστελλόριζο) και το οποίο προωθεί τις σημαντικότερες ελληνικές και διεθνείς παραγωγές που εστιάζουν στην ιστορία, τον πολιτισμό, την πολιτική καθώς και σε άλλα κοινωνικά θέματα. Ενισχύθηκαν όμως και σημαντικά Φεστιβάλ της περιοχής με διεθνείς συνεργασίες αλλά και διεθνή αποδοχή, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού της Σύρου με τη συμμετοχή καταξιωμένων καλλιτεχνών στο χώρο τους, ή το Φεστιβάλ Νάξου στο διατηρητέο μνημείο του πύργου Μπαζαίου, ή τέλος την χορευτική ομάδα ARTIUS DANCE THEATRE, που ενισχύθηκε μέσα από τις επιχορηγήσεις του ΥΠΠΟΑ για το ελεύθερο θέατρο και χορό.
Η λειτουργική αποκατάσταση των μνημείων και η πολιτιστική ανάπτυξη των νησιών, ιδιαίτερα του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου, δεν συμβάλει μόνο στην τοπική οικονομία και τον τουρισμό αλλά μέσω της πολιτιστικής προβολής κι ανάδειξης θωρακίζει την ιστορική αυτή περιοχή της χώρας μας. Για να έχουν όλα αυτά αποτέλεσμα απαιτούνται ευρύτερες συνεργασίες κι αυτό επιδιώκει το ΥΠΠΟΑ και οι αποκεντρωμένες Υπηρεσίες του. Συνεργασίες με τα άλλα Υπουργεία, με την Περιφέρεια, με τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα (όπως το Πολυτεχνείο), με τον Δήμο, με την Εκκλησία, με τους τοπικούς κι επιστημονικούς φορείς και συλλόγους.
